Το ξεπούλημα του νερού

Η ιδιωτικοποίηση κρατικών εταιρειών ύδρευσης σε ολόκληρο τον κόσμο, έχει σχεδόν πάντοτε έναν κοινό παρονομαστή: γίνεται υπό την πίεση διεθνών δανειστών σε χώρες με μεγάλο χρέος ή υπό την πίεση πολυεθνικών εταιρειών και πολιτικών σε κράτη με ισχυρή οικονομία. Το κυριότερο επιχείρημα που χρησιμοποιείται, υπενθυμίζοντας πως διεξάγεται παγκοσμίως ο πόλεμος του νερού, είναι πως το κράτος είναι ανίκανο να παράσχει τις υπηρεσίες που θεωρούνται αναποτελεσματικές – ενώ οι ιδιώτες είναι καλύτεροι επιχειρηματίες. Στην πραγματικότητα όμως, οι χώρες που έχουν εφαρμόσει αυτό το δόγμα προκάλεσαν τη δημιουργία ενός ισχυρού ιδιωτικού μονοπωλίου – όπου οι εξαγορές και οι συγχωνεύσεις κατάργησαν κάθε αίσθηση ανταγωνισμού και ελπίδας για μειωμένα τιμολόγια.

Επικαιρότητα

Η δήλωση του βουλευτή της ΝΔ, σχετικά με την τιμή του νερού (πηγή), ασφαλώς δεν ήταν τυχαία – χρησιμοποιούμενη πιθανότατα για να δρομολογήσει την άνοδο των τιμών του, έτσι ώστε να προετοιμασθεί το ξεπούλημα του στους ξένους. Στα πλαίσια αυτά, θεωρούμε σκόπιμο να παραθέσουμε τα εξής:

Η ιδιωτικοποίηση κρατικών εταιρειών ύδρευσης σε ολόκληρο τον κόσμο, έχει σχεδόν πάντοτε έναν κοινό παρονομαστή: γίνεται υπό την πίεση διεθνών δανειστών σε χώρες με μεγάλο χρέος ή υπό την πίεση πολυεθνικών εταιρειών και πολιτικών σε κράτη με ισχυρή οικονομία. Το κυριότερο επιχείρημα που
χρησιμοποιείται, υπενθυμίζοντας πως διεξάγεται παγκοσμίως ο πόλεμος του νερού (πηγή), είναι πως το κράτος είναι ανίκανο να παράσχει τις υπηρεσίες που θεωρούνται αναποτελεσματικές – ενώ οι ιδιώτες είναι καλύτεροι επιχειρηματίες.

Στην πραγματικότητα όμως, οι χώρες που έχουν εφαρμόσει αυτό το δόγμα προκάλεσαν τη δημιουργία ενός ισχυρού ιδιωτικού μονοπωλίου – όπου οι εξαγορές και οι συγχωνεύσεις κατάργησαν κάθε αίσθηση ανταγωνισμού και ελπίδας για μειωμένα τιμολόγια.

Ειδικότερα, από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως το 2000, υπήρξαν τεράστιες πιέσεις από διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, καθώς επίσης από  πολυεθνικές εταιρείες – με στόχο την ιδιωτικοποίηση των δημοσίων εταιρειών ύδρευσης. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το 2001, οι πέντε μεγάλες εταιρείες Veolia, Suez, Agbar, RWE και Saur κατείχαν το 71% της παγκόσμιας αγοράς νερού. Ωστόσο, η αντίδραση των Πολιτών οδήγησε στην επανεθνικοποίηση των δικτύων. Σήμερα, οι μεγάλες εταιρείες κατέχουν περίπου το 34% της αγοράς – ενώ το 90% των 400 μεγαλύτερων πόλεων στον κόσμο εξακολουθεί να διαθέτει δημόσιο δίκτυο ύδρευσης.  Η ιδιωτικοποίηση τώρα έχει λάβει τη μορφή επενδύσεων σε υψηλή τεχνολογία και στην αγορά δικαιωμάτων νερού. Στις χώρες πάντως που ιδιωτικοποίησαν το δίκτυο νερού τους, έχουν συμβεί τα παρακάτω:

Αργεντινή

Πρόκειται για μία από τις πρώτες χώρες που ιδιωτικοποίησαν το δίκτυο ύδρευσης τους – όπου το 1993, η κυβέρνηση έδωσε την δημοτική παροχή νερού σε μια κοινοπραξία πολυεθνικών και τοπικών εταιρειών. Η Παγκόσμια Τράπεζα έσπευσε να συγχαρεί την κίνηση της Αργεντινής, χαρακτηρίζοντάς την ως την πιο ελπιδοφόρα επένδυση. Εν τούτοις, η χαρά δεν κράτησε πολύ.

Οι εταιρείες τοποθέτησαν τους φίλους τους σε βασικές θέσεις της κυβέρνησης, η οποία τους πλήρωνε τεράστιους μισθούς – γεγονός που οδήγησε στην επιβολή υψηλών φόρων που έπληξαν εκατομμύρια φτωχούς. Σε πολλές περιπτώσεις, οι εταιρείες αύξησαν τα κέρδη τους μειώνοντας το κόστος συντήρησης και δεν αντικατέστησαν τους παλαιούς σωλήνες – με αποτέλεσμα το νερό να πλημμυρίσει τις φτωχότερες γειτονιές. Με την οικονομική κρίση που ακολούθησε, οι καταναλωτές δεν μπορούσαν πλέον να πληρώσουν  τους λογαριασμούς τους για το νερό – οπότε το 2005, οι εταιρείες Suez και Aguas de Barcelona, αποχώρησαν από το πρόγραμμα.

Νότιος Αφρική

Η ιδιωτικοποίηση της παροχής νερού οδήγησε σε μία από τις χειρότερες επιδημίες χολέρας στις φτωχές γειτονιές του Γιοχάνεσμπουργκ το 2000-2002. Η επιδημία ξεκίνησε όταν οι κάτοικοι των «slams» αποσυνδέθηκαν από την ιδιωτική ύδρευση – επειδή δεν μπορούσαν να πληρώσουν τους αυξημένους λογαριασμούς τους. Χωρίς ασφαλή αποχέτευση και χωρίς πρόσβαση σε καθαρό νερό, οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να πίνουν νερό από μολυσμένους ποταμούς. Η επιδημία της χολέρας είχε ως αποτέλεσμα περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι να αρρωστήσουν και τουλάχιστον 100 να χάσουν τη ζωή τους.

Η κυβέρνηση αντέδρασε έντονα και ανάγκασε τις ιδιωτικές εταιρείες να παράσχουν τουλάχιστον 25 λίτρα νερού ημερησίως σε κάθε κάτοικο – κατά τη διάρκεια της επιδημίας. Ενώ οι εταιρείες διαμαρτυρήθηκαν έντονα κατά της απόφασης αυτής, συμμορφώθηκαν αρχικά – συνεχίζοντας όμως να αποσυνδέουν το νερό από τους φτωχούς.

Αφρική

H πιο εντυπωσιακή υπόθεση ιδιωτικοποίησης στην Αφρική είναι αυτή της Τανζανίας. Το 2003 η χώρα αναγκάστηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα και από το ΔΝΤ να ιδιωτικοποιήσει αμέσως το ξεπερασμένο και αναποτελεσματικό δημόσιο δίκτυο ύδρευσης της – με το γνωστό αντάλλαγμα, με τα δάνεια. Δεδομένου όμως του ότι, κανένας δεν ήθελε να επενδύσει στην αγορά της Τανζανίας και το ΔΝΤ ασκούσε αυξανόμενη πίεση, η χώρα αναγκάστηκε να πωλήσει το δίκτυο στη βρετανική εταιρεία Biwater.

Η ειρωνεία της απόφασης ήταν ότι, η κυβέρνηση της Τανζανίας έπρεπε να συμμετάσχει στη χρηματοδότηση της επένδυσης με τη Biwater – χρησιμοποιώντας τα ίδια δάνεια που της χορήγησε το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, ως αντάλλαγμα για την ιδιωτικοποίηση! Μέσα σε ένα χρόνο από την έλευση της Biwater, οι καταναλωτές είδαν τους λογαριασμούς τους να τριπλασιάζονται – ενώ οι φτωχότεροι αποσυνδέονταν από την κύρια παροχή νερού. Στην πραγματικότητα, το 98% του δικτύου εξυπηρετούσε τους λίγους πλουσίους, αφήνοντας εκατομμύρια ανθρώπους χωρίς νερό.

Η εταιρεία, αντίθετα με τη συμφωνία που είχε υπογράψει,  δεν πραγματοποίησε καμία επένδυση – κατηγορώντας την κυβέρνηση πως της έδωσε ψευδή στοιχεία, καθώς επίσης ισχυριζόμενη ότι η επένδυση ήταν ασύμφορη. Τελικά η Τανζανία ανέλαβε εκ νέου το δίκτυο ύδρευσης και έδιωξε τη Biwater από τη χώρα. Η Biwater στη συνέχεια οδήγησε την Τανζανία στο δικαστήριο – χάνοντας όμως την αγωγή το 2008 και αναγκαζόμενη να πληρώσει 3 εκατομμύρια λίρες στην κυβέρνηση ως αποζημίωση.

Φιλιππίνες

Η πρωτεύουσα της χώρας, η Μανίλα, θεωρήθηκε ως το πιο φιλόδοξο και δήθεν επιτυχημένο πείραμα ιδιωτικοποίησης. Ειδικότερα, το 1997 η κυβέρνηση αντιμετώπισε οικονομικά προβλήματα – οπότε, ακολουθώντας τις συμβουλές της Παγκόσμιας Τράπεζας, αποφάσισε ότι, προκειμένου να καλυφθούν τα οικονομικά κενά, θα έπρεπε να πουληθεί νερό. 

Το δίκτυο ήταν ήδη σε κακή κατάσταση και ένας πολύ μεγάλος αριθμός από τους 11 εκατομμύρια κατοίκους δεν είχαν καμία σύνδεση. ‘Έτσι, το δίκτυο χωρίστηκε σε δύο ζώνες και δόθηκε σε μια κοινοπραξία επιχειρήσεων. Τα πρώτα έτη οι τιμές μειώθηκαν κατά το ήμισυ, ενώ οι συνδέσεις έφτασαν στο 87% των κατοίκων – εξαιτίας του ανταγωνισμού.

Από το 2001 και μετά όμως, η κατάσταση άλλαξε δραματικά. Οι τιμές αυξήθηκαν κατά 500% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1997 – ενώ η μέση οικογένεια ξόδευε το 10% του εισοδήματός τους στους λογαριασμούς νερού. Το 40% περίπου του λογαριασμού δε, οφειλόταν στις παράνομες χρεώσεις – όχι στην κατανάλωση.

Γαλλία

Το 2008, η πόλη του Παρισιού αποφάσισε να μην ανανεώσει τη σύμβαση με τις εταιρείες Veolia και Suez, στις οποίες ανήκε το δίκτυο από το 1985 – αναθέτοντας το σύστημα ύδρευσης στον δήμο. Έτσι το 2010 ιδρύθηκε η δημοτική επιχείρηση Eau de Paris και η πόλη κατάφερε να εξοικονομήσει 35 εκατομμύρια ευρώ ετησίως – μειώνοντας παράλληλα τις τιμές του νερού κατά 8%.

Επίλογος

Ολοκληρώνοντας, στη Γερμανία όλοι οι οργανισμοί ύδρευσης ανήκουν στο δημόσιο τομέα, εκτός από το Βερολίνο – ενώ η Ολλανδία το 2004 ψήφισε ένα νόμο, σύμφωνα με τον οποίο η συμμετοχή ιδιωτικών φορέων σε εταιρείες ύδρευσης είναι παράνομη. Η Ελλάδα όμως, όπως και η Πορτογαλία στο παρελθόν, έχει εγκρίνει τη νομοθεσία για τις ιδιωτικοποιήσεις ήδη με τα μνημόνια – συμπεριλαμβανομένων των δικτύων ύδρευσης. Το ποιός θα πληρώσει λοιπόν το λογαριασμό, πώς αλλά και τι ακριβώς σημαίνουν οι δηλώσεις του Μπάμπη του λαγού, είναι ξεκάθαρο.

analyst.gr