Γραφείο Γραφείο Προϋπολογισμού Βουλής : Ψευδαίσθηση η επιστροφή στις αγορές μετά το ’14 Βουλής

«Μαύρα μαντάτα» έστειλε το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής σε έκθεσή του για την πορεία του δημοσίου χρέους μετά το τέλος του Μνημονίου το 2014. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά είναι ψευδαίσθηση να αναμένουμε ότι η χώρα θα επιστρέψει στις αγορές μετά το 2014 για να καλύψει με λογικούς όρους τις ανάγκες αναχρηματοδότησης του χρέους συν τυχόν έκτακτες ανάγκες.Διαβάστε εδώ την έκθεσηΤο Γραφείο Προϋπολογισμού, υπό τον συντονισμό του καθηγητή κ. Π. Λιαργκόβα, επισημαίνει, εξάλλου, ότι από το β’ εξάμηνο του 2014 που θα έχει καταβληθεί και η τελευταία δόση από τους πιστωτές, «οι πόροι που διαθέτει η χώρα δεν θα επαρκούν για να καλύψει τις υποχρεώσεις προς πληρωμή των τόκων για τα δάνεια που έχει λάβει». Ειδικότερα, υποστηρίζεται ότι «δεν θα επαρκεί το πρωτογενές πλεόνασμα (= περίσσευμα φόρων πάνω από τις δαπάνες) για την πληρωμή των τόκων».

Νέος δανεισμός και νέα μέτρα;

Όπως εξηγείται, η διαφορά μεταξύ τόκων και πρωτογενούς πλεονάσματος είναι το «δημοσιονομικό κενό» το οποίο υπολογίζεται με βάση την τρέχουσα πολιτική προσαρμογής. «Αν η τελευταία αλλάξει, π.χ. αν αυξηθούν οι κοινωνικές δαπάνες, τότε ceteris paribus (σ.σ. κρατώντας όλα τα άλλα σταθερά) το κενό γίνεται μεγαλύτερο και μαζί του οι δανειακές ανάγκες», επισημαίνεται, ενώ το ίδιο ισχύει αν υπάρξει υστέρηση των φορολογικών εσόδων. Το ΔΝΤ προβλέπει ένα
«δημοσιονομικό κενό» 4.4 δις € προς τα τέλη 2014 και επιπλέον 6.5 δις € το 2015, συνολικά 11 δις €. Η ελληνική κυβέρνηση θεωρεί ότι το κενό είναι μικρότερο, ελπίζοντας ότι θα πετύχει πρωτογενές πλεόνασμα 2.83 δις €. «Όπως και να διαμορφωθεί τελικά, το ΄΄κενό΄΄ θα πρέπει να καλυφθεί, πράγμα που μπορεί να γίνει με νέο δανεισμό, μείωση των επιτοκίων και νέα μέτρα ή με ένα συνδυασμό όλων αυτών. Η κυβέρνηση αποκλείει νέα μέτρα», υπογραμμίζεται στην έκθεση.

Μάλιστα σημειώνεται ότι το «κενό» διευρύνεται αν προσθέσουμε τις δαπάνες πληρωμής ληξιπρόθεσμων χρεών και τότε μετονομάζεται σε «χρηματοδοτικό κενό». Και τεκμαίρεται ότι «η Ελλάδα δεν θα είναι εύκολο να δανεισθεί με λογικούς όρους από τις αγορές για να καλύψει το ΄΄κενό΄΄ αυτό, δηλαδή να πληρώσει τους τόκους και να αποπληρώσει ληξιπρόθεσμα δάνεια».

Μορατόριουμ

Κατά το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής «μια συμφωνία για νέα δάνεια στήριξης ή και άλλες διευκολύνσεις (μείωση επιτοκίων κλπ) είναι η πιθανότερη λύση με τα σημερινά δεδομένα», κάτι που προβλέπεται άλλωστε και στη δήλωση της Ευρωομάδας. «Επίσης και συναφώς, η ελληνική πλευρά εξετάζει το ενδεχόμενο να καλύψει μέρος του δημοσιονομικού κενού με διάφορους τρόπους εκτός δανεισμού από τους εταίρους, ένας από τους οποίους είναι η προσφυγή στις «αγορές». Όπως αναφέρει η έκθεση «η Τρόικα για τους δικούς της λόγους την παρακινεί προς αυτή την κατεύθυνση» και επισημαίνεται ότι «μια νέα δανειακή σύμβαση για το κλείσιμο του δημοσιονομικού κενού δίνει μόνο προσωρινή λύση για ένα-δύο χρόνια» και «ουσιαστικά αναβάλλει την αντιμετώπιση του μείζονος προβλήματος που είναι ο όγκος του Δημόσιου Χρέους της χώρας».

Περί βιωσιμότητας του χρέους

Η βασική παραδοχή των μελών της επιστημονικής επιτροπής του Γραφείου Προϋπολογισμού είναι ότι «το χρέος δεν πρόκειται να τεθεί σε τροχιά μείωσης και να γίνει ΄΄βιώσιμο΄΄ ως το 2020 ή 2027 αποκλειστικά με εθνικές προσπάθειες αποταμίευσης (=δημιουργίας πρωτογενών πλεονασμάτων και ιδιωτικοποιήσεις), χωρίς οποιαδήποτε αναδιάρθρωση (=νέο «κούρεμα») ή και αναδιάταξη (=επιμήκυνση των περιόδων αποπληρωμής χρεών) και άλλες διευκολύνσεις». Και σημειώνουν ότι «η εξυπηρέτηση του χρέους ώστε να γίνει βιώσιμο μόνο με τις δικές μας δυνάμεις προϋποθέτει ένα συνδυασμό ρυθμών μεγέθυνσης και πρωτογενών πλεονασμάτων για πολλά χρόνια που όμως δεν είναι ρεαλιστικό να υποθέσουμε ότι θα επιτευχθούν. Θα προϋπέθετε επίσης δυνατότητα ανα-χρηματοδότησης από τις αγορές με ανεκτούς όρους».

Επίσης, εκτιμούν ότι η προοπτική των διευκολύνσεων στην εξυπηρέτηση του χρέους δεν πρέπει να υποτιμηθεί. «Έχει μεγάλη σημασία πόσα μπορεί η χώρα να δίνει για την εξυπηρέτηση του χρέους. Οι προτεινόμενες διευκολύνσεις θα πρέπει να ενταχθούν σε μια συνολική λύση του προβλήματος του χρέους. Αν π.χ. συμφωνηθεί ένα moratorium (=διακοπή της πληρωμής όλων ή μέρους των τόκων) για 4-5 ή και περισσότερα χρόνια, τα αντίστοιχα ποσά θα μπορούσαν να επενδυθούν». Όπως αναφέρεται στην έκθεση «ένα σχετικό επενδυτικό πρόγραμμα που θα δημιουργούσε θέσεις εργασίας θα έπρεπε βέβαια να συμφωνηθεί με την ΕΕ, θα έδινε ερεθίσματα για ανάκαμψη και μείωση της ανεργίας αν και δεν θα έλυνε το πρόβλημα αυτό». «Το σπουδαιότερο είναι ότι θα άλλαζε το κλίμα. Η εξυπηρέτηση του χρέους δεν θα έπνιγε την οικονομία μας».

Όχι επ’ άπειρον δανεισμός

Ωστόσο, το βασικό ερώτημα που τίθεται είναι «αν η μείωση των επιτοκίων και η επιμήκυνση της αποπληρωμής χρεών (= παράταση των ωριμάνσεων) θα επιτρέψουν στην Ελλάδα να επιστρέψει στις αγορές για να καλύψει υποχρεώσεις χρεολυσίων με λογικούς όρους». Η άποψη του Γραφείου Προϋπολογισμού είναι ότι «μολονότι η αποπληρωμή του Δημόσιου Χρέους μέσω νέου δανεισμού (π.χ. από την ΕΚΤ ή το ΕΤΣ) δεν μπορεί να συνεχίζεται επ’ άπειρον, είναι ψευδαίσθηση να αναμένουμε ότι η χώρα θα επιστρέψει στις αγορές μετά το 2014 για να καλύψει με λογικούς όρους τις ανάγκες αναχρηματοδότησης του χρέους συν τυχόν έκτακτες ανάγκες». Μόνο για τα χρεολύσια, οι απαιτήσεις τα επόμενα χρόνια ανέρχονται σε 70,5 δις € και κατά την εκτίμησή τους, «οι ελαφρύνσεις είναι μεν αναγκαίες, αλλά δεν αρκούν για μια οριστική λύση του προβλήματος και αφήνουν την Ελλάδα έκθετη στις απροσδόκητες διαταραχές της διεθνούς και ευρωπαϊκής οικονομίας».

Δαμόκλειος σπάθη το χρέος

«Το χρέος θα παραμείνει ως δαμόκλειος σπάθη πάνω από την ελληνική οικονομία, θα επηρεάζει αρνητικά τις προσδοκίες των οικονομικών παραγόντων και θα εμποδίζει την επιστροφή στις αγορές», υπογραμμίζεται.

Οι εκτιμήσεις για την πορεία του δημοσίου χρέους είναι οι εξής: στο τέλος του 2013 θα ανέλθει σε 321 δις € ή 175.5% του ΑΕΠ, το οποίο το 2013 εκτιμάται ότι θα μειωθεί δραματικά στα 183 δις €, γεγονός που εξηγεί και την άνοδο του λόγου χρέους προς ΑΕΠ σε σχέση με το 2012 (304 δις € ή 156.9%). Το επόμενο έτος 2014 προβλέπεται ότι θα μειωθεί στα 319 δις € ή 174.5% του ΑΕΠ. «Επομένως, από τη σκοπιά αυτή, η χώρα είναι σε χειρότερη θέση να αντιμετωπίσει το πρόβλημα του Δημοσίου Χρέους της αφού έχει καταρρεύσει η παραγωγική της βάση σύμφωνα και με τα επίσημα στοιχεία. Επιπλέον: Ακόμη και αν επιτευχθεί ο στόχος ενός λόγου χρέους 124% ΑΕΠ έως το 2020 η κατάσταση δεν θα είναι διατηρήσιμη!», τονίζεται.

Δυσμενείς οι προοπτικές

Επιπλέον, υποστηρίζεται ότι «η επίτευξη και κυρίως η διατήρηση μεγάλων πρωτογενών πλεονασμάτων στο μέλλον (πάνω σε μια εξασθενισμένη οικονομία) είναι σχεδόν αδύνατη». Και επίσης ότι «οι προοπτικές μεγέθυνσης της χώρας είναι δυσμενείς, παρά τις επίσημα διατυπωμένες προσδοκίες για ανάκαμψη το 2014 λόγω ασθενούς εξαγωγικής βάσης (που αναπτυσσόμενη θα παρέσυρε όλη την οικονομία), πολιτικών αβε-βαιοτήτων, συνεχιζόμενης περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής (λιτότητας), υπερβολικά υψηλού λόγου χρέους κλπ.». «Προς το παρόν η αριθμητική του χρέους είναι εναντίον της. Ούτε μπορεί κανείς να αναμένει σοβαρή μείωση του χρέους μέσω ιδιωτικοποιήσεων», τονίζεται.

Αποτρεπτική η δυναμική του χρέους

Σύμφωνα με την άποψη που διατυπώνουν οι οικονομολόγοι του Γραφείου Προϋπολογισμού «η χώρα είναι αδύνατο να επιστρέψει στις αγορές κεφαλαίου για να αναχρηματοδο-τήσει το τεράστιο χρέος της με λογικούς όρους», καθώς «το μέγεθός του θα λειτουργεί αποτρεπτικά για τους πιθανούς δανειστές». Πάντως, θεωρούν ότι «η έκβαση μιας διαπραγμάτευσης για αναδιάρθρωση του χρέους εξαρτάται (και) από την αξιοπιστία της χώρας, η οποία με τη σειρά της μετράται με την εξέλιξη της δημοσιονομικής πολιτικής μας, των μεταρρυθμίσεων και της αξιοποίησης των φυσικών πόρων». Κάτι που ισχύει και για τις προβλεπόμενες ανάγκες για περαιτέρω στήριξη μετά το 2014. Και συμπεραίνεται ότι «όσο καθυστερούν οι μεταρρυθμίσεις και άλλες αποφάσεις, η οικονομική κατάσταση θα επιβαρύνεται και οι διαπραγματευτικές δυνατότητες θα ελαχιστοποιούνται». «Θα ήταν μια χρήσιμη έκπληξη και θα βελτίωνε τις διαπραγματευτικές δυνατότητες της χώρας η έγκαιρη εκπλήρωση των πιο κρίσιμων προαπαιτούμενων», υπογραμμίζεται.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 09/10/2013

http://www.tovima.gr/finance/article/?aid=533935

ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 

ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ «ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ» (2014)

Ενημερωτικό σημείωμα για τα μέλη των αρμόδιων Κοινοβουλευτικών Επιτροπών της Βουλής των Ελλήνων 

Οκτώβριος 2013 

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ……………………………………………………………………………………………………………………….. 3

ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ «ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ» (2014) …………………………………………..4

1. ΔΥΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ: «ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟ ΚΕΝΟ» ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ………………………………….. 4 2. ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΣΗ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΡΕΟΥΣ : ΜΕΙΩΣΗ ΕΠΙΤΟΚΙΩΝ ΚΛΠ……………………………………….5 3. ΝΕΑ ΕΠΙΣΗΜΗ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ (=ΔΙΑΓΡΑΦΗ) ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΝΑΙ «ΒΙΩΣΙΜΟ»…………………………………….. 6 4. ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ ΧΡΕΟΥΣ ………………………………………………………….. 9

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ……………………………………………………………………………………………………………….12

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι……………………………………………………………………………………………………………………….13 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ………………………………………………………………………………………………………………………14 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ……………………………………………………………………………………………………………………..15 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV……………………………………………………………………………………………………………………..18

2

Πρόλογος

Το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του εκπόνησε το παρόν σημείωμα με τίτλο «ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ (2014)». Το σημείωμα απευθύνεται πρωτίστως στα μέλη των αρμοδίων κοινοβουλευτικών Επιτροπών, δηλαδή της Ειδικής Διαρκούς Επιτροπής του Απολογισμού και του Γενικού Ισολογισμού του Κράτους και Ελέγχου της Εκτέλεσης του Προϋπολογισμού του Κράτους, καθώς και της Διαρκούς Επιτροπής Οικονομικών Υποθέσεων της Βουλής των Ελλήνων. Έχει ως στόχο την υποβοήθηση του έργου των δύο Επιτροπών με την παροχή των αναγκαίων πληροφοριών και στοιχείων.

Το σημείωμα αυτό συζητήθηκε και εγκρίθηκε από την Επιστημονική Επιτροπή του Γραφείου σε συνεδρίαση που πραγματοποιήθηκε στις 19/09/2013. Εκτός από την αυτόνομη δημοσίευσή του αποφασίστηκε να αποτελέσει μέρος της τρίτης τριμηνιαίας έκθεσης.

Για την εκπόνησή του διαμορφώθηκε ομάδα εργασίας με επικεφαλής τον Καθηγητή κ. Πάνο Καζάκο (μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Γραφείου) και τη συν- εργασία του Δρα. κ. Σπύρου Λαπατσιώρα (μέλους της Επιστημονικής Επιτροπής του Γραφείου) και των στελεχών του Γραφείου κ.κ. Αλέξανδρο Λύρα και Μιχάλη Σταύρακα.

Ο Συντονιστής του Γραφείου

Καθηγητής Παναγιώτης Λιαργκόβας

3

Το Δημόσιο Χρέος μετά το τέλος του «μνημονίου» (2014)

1. Δύο διαφορετικά προβλήματα: «Δημοσιονομικό κενό» και Δημόσιο Χρέος

Η τρέχουσα δανειακή σύμβαση με την Τρόϊκα με όρους που περιλαμβάνονται στο «Μνημόνιο» λήγει το 2014. Τότε θα καταβληθεί η τελευταία δόση (βλ. Παράρτημα Ι). Από το β ́ εξάμηνο 2014 οι πόροι που διαθέτει η χώρα δεν θα επαρκούν για να καλύψει τις υποχρεώσεις προς πληρωμή των τόκων για τα δάνεια που έχει λάβει. Ειδικότερα, δεν θα επαρκεί το πρωτογενές πλεόνασμα (= περίσσευμα φόρων πάνω από τις δαπάνες) για την πληρωμή των τόκων. Κάπως απλά, η διαφορά μεταξύ τόκων και πρωτογενούς πλεονάσματος είναι το «δημοσιονομικό κενό».

Επίσημα το «δημοσιονομικό κενό» υπολογίζεται με βάση την τρέχουσα πολιτική προσαρμογής. Αν η τελευταία αλλάξει, π.χ. αν αυξηθούν οι κοινωνικές δαπάνες, τότε ceteris paribus το κενό γίνεται μεγαλύτερο και μαζί του οι δανειακές ανάγκες.1 Το ίδιο ισχύει αν υπάρξει υστέρηση των φορολογικών εσόδων. Το ΔΝΤ προβλέπει ένα «δημοσιονομικό κενό» 4.4 δις € προς τα τέλη 2014 και επιπλέον 6.5 δις € το 2015, συνολικά 11 δις €.2 Η ελληνική κυβέρνηση θεωρεί ότι το κενό είναι μικρότερο, ελπίζοντας ότι θα πετύχει πρωτογενές πλεόνασμα 2.83 δις €.4 Όπως και να διαμορφωθεί τελικά, το «κενό» θα πρέπει να καλυφθεί, πράγμα που μπορεί να γίνει με νέο δανεισμό, μείωση των επιτοκίων και νέα μέτρα ή με ένα συνδυασμό όλων αυτών. Η κυβέρνηση αποκλείει νέα μέτρα.

Ας προσθέσουμε ότι το «κενό» διευρύνεται αν προσθέσουμε τις δαπάνες πληρωμής ληξιπρόθεσμων χρεών. Τότε μετονομάζεται σε «χρηματοδοτικό κενό». Η Ελλάδα δεν θα είναι εύκολο να δανεισθεί με λογικούς όρους από τις αγορές για να καλύψει το «κενό» αυτό, δηλαδή να πληρώσει τους τόκους και να αποπληρώσει ληξιπρόθεσμα δάνεια.

Μια συμφωνία για νέα δάνεια στήριξης ή και άλλες διευκολύνσεις (μείωση επιτοκίων κλπ) είναι η πιθανότερη λύση με τα σημερινά δεδομένα. Προβλέπονται άλλωστε στη δήλωση της Ευρωομάδας.5 Επίσης και συναφώς, η ελληνική πλευρά εξετάζει το ενδεχόμενο να καλύψει μέρος του δημοσιονομικού κενού με διάφορους τρόπους εκτός δανεισμού από τους εταίρους, ένας από τους οποίους είναι η προσφυγή στις «αγορές».6 Η Τρόικα για τους δικούς της λόγους την παρακινεί προς αυτή την κατεύθυνση.

1 Βλ. Λαπατσιώρας, Σπ. «Χρηματοδοτικό κενό και κοινωνικές ανάγκες», εφημερίδα η Αυγή 18.8.2013 Βλ. επίσης IMF Executive Board concludes 2013 Article IV consultation, Public Information Note No. 13/64 June 5, 2013.
2 Βλ. IMF Executive Board concludes 2013 Article IV consultation, Public Information Note No. 13/64 June 5, 2013.

3 Βλ. Προσχέδιο Κρατικού Προϋπολογισμού 2014, Πίνακας 2.2, σελ. 24.
4 Η διαφορά πάντως από το 2009 όταν ξεκίνησε η κρίση είναι μεγάλη καθώς τότε καταγράφηκε δημοσιονομικό έλλειμμα 24 δις.€.
5 Eurogroup Statement on Greece 27 November 2013.
6 Βλ. εφημερίδα η Καθημερινή, 21.8.2013.


4

Επισημαίνουμε ότι μια νέα δανειακή σύμβαση για το κλείσιμο του δημοσιονομικού κενού δίνει μόνο προσωρινή λύση για ένα-δύο χρόνια. Ουσιαστικά αναβάλλει την αντιμετώπιση του μείζονος προβλήματος που είναι ο όγκος του Δημόσιου Χρέους της χώρας.

Επομένως, τα ερωτήματα που τίθενται είναι τι πρέπει να γίνει με το Δημόσιο Χρέος, τι ακριβώς μπορεί να αναμένει ή να ζητήσει η χώρα, πότε και τι είναι διαπραγματευτικά εφικτό. Θα απασχολήσουν αναγκαστικά τη Βουλή. Είναι προφανές ότι συνυφαίνονται με ένα άλλο: Ποια πολιτική οικονομικής προ- σαρμογής θα είναι δυνατή από ή μετά το 2014. Το παρόν σημείωμα εξετάζει τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα κάθε προσφερόμενης δυνατότητας για την αντι- μετώπιση του προβλήματος.

Βασική παραδοχή μας είναι ότι το χρέος (και ο λόγος χρέους) δεν πρόκειται να τεθεί σε τροχιά μείωσης και να γίνει «βιώσιμο» ως το 2020 ή 20227 αποκλειστικά με εθνικές προσπάθειες αποταμίευσης (=δημιουργίας πρωτογενών πλεονασμάτων και ιδιωτικοποιήσεις), χωρίς οποιαδήποτε αναδιάρθρωση (=νέο «κούρεμα») ή και αναδιάταξη (=επιμήκυνση των περιόδων αποπληρωμής χρεών) και άλλες διευκολύνσεις (βλ. πιο κάτω). Η εξυπηρέτηση του χρέους ώστε να γίνει βιώσιμο μόνο με τις δικές μας δυνάμεις προϋποθέτει ένα συνδυασμό ρυθμών μεγέθυνσης και πρωτογενών πλεονασμάτων για πολλά χρόνια που όμως δεν είναι ρεαλιστικό να υποθέσουμε ότι θα επιτευχθούν. Θα προϋπέθετε επίσης δυνατότητα ανα- χρηματοδότησης από τις αγορές με ανεκτούς όρους.

2. Διευκόλυνση εξυπηρέτησης του Δημοσίου Χρέους : Μείωση επιτοκίων κλπ.

Πρόκειται για μέτρα που θα ελάφρυναν το βάρος εξυπηρέτησης του χρέους μας (flow relief) με μείωση των επιτοκίων του επίσημου δανεισμού προς την Ελλάδα ειδικά από την πρώτη δανειακή σύμβαση, μετάθεση πληρωμής και κεφα- λαιοποίηση τόκων για τα δάνεια του EFSF, επιμήκυνση των περιόδων αποπληρωμής κ.α.

Η Ελλάδα πληρώνει το 2013 8.9 δις € ή 4.9 % του ΑΕΠ (βλ. και Παράρτημα ΙΙ, πίνακας 2).8 Μια περαιτέρω «τεχνητή» μείωσή του θα σήμαινε λιγότερες ετήσιες δαπάνες του προϋπολογισμού για τόκους, κατά προέκταση λιγότερη πίεση για μελλοντικές περικοπές άλλων δαπανών. Επιπλέον, με την επιμήκυνση της από- πληρωμής των δανείων θα έπρεπε να βρεθούν λιγότεροι δανειακοί πόροι για αποπληρωμή ληξιπρόθεσμων χρεών μετά το 2014.

Η προοπτική των διευκολύνσεων στην εξυπηρέτηση του χρέους δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Έχει μεγάλη σημασία πόσα μπορεί η χώρα να δίνει για την εξυπηρέτηση του χρέους. Οι προτεινόμενες διευκολύνσεις θα πρέπει να ενταχθούν

7 Δηλαδή να κατέβει σε 124% του ΑΕΠ (2020) και 110% του ΑΕΠ (2022). Βλ. IMF Executive Board concludes 2013 Article IV consultation, Public Information Note No. 13/64 June 5 2013.
8 Προϋπολογισμός του Κράτους 2013, Δεκέμβριος 2012. Το ποσό μειώθηκε από 11.7 δις € (ή 6% του ΑΕΠ) του έτους 2012.

5

σε μια συνολική λύση του προβλήματος του χρέους. Αν π.χ. συμφωνηθεί ένα moratorium (=διακοπή της πληρωμής όλων ή μέρους των τόκων) για 4-5 ή και περισσότερα χρόνια, τα αντίστοιχα ποσά θα μπορούσαν να επενδυθούν. Σημειώνουμε ότι η Ευρωομάδα έχει αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο για μια μείωση των επιτοκίων!9 Ένα σχετικό επενδυτικό πρόγραμμα που θα δημιουργούσε θέσεις εργασίας θα έπρεπε βέβαια να συμφωνηθεί με την ΕΕ. Θα έδινε ερεθίσματα για ανάκαμψη και μείωση της ανεργίας αν και δεν θα έλυνε το πρόβλημα αυτό. Το σπουδαιότερο είναι ότι θα άλλαζε το κλίμα. Η εξυπηρέτηση του χρέους δεν θα έπνιγε την οικονομία μας.

Το ερώτημα είναι αν η μείωση των επιτοκίων και η επιμήκυνση της αποπληρωμής χρεών (= παράταση των ωριμάνσεων) θα επιτρέψουν στην Ελλάδα να επιστρέψει στις αγορές για να καλύψει υποχρεώσεις χρεολυσίων με λογικούς όρους. Μολονότι η αποπληρωμή του Δημόσιου Χρέους μέσω νέου δανεισμού (π.χ. από την ΕΚΤ ή το ΕΤΣ) δεν μπορεί να συνεχίζεται επ’ άπειρον, είναι ψευδαίσθηση να αναμένουμε ότι η χώρα θα επιστρέψει στις αγορές μετά το 2014 για να καλύψει με λογικούς όρους τις ανάγκες αναχρηματοδότησης του χρέους συν τυχόν έκτακτες ανάγκες. Μόνο για τα χρεολύσια, οι απαιτήσεις τα επόμενα χρόνια ανέρχονται σε 70,5 δις € (2014- 2020, βλ. γράφημα 1 στο παράρτημα ΙΙ)10. Κατά την εκτίμησή μας, οι ελαφρύνσεις είναι μεν αναγκαίες, αλλά δεν αρκούν για μια οριστική λύση του προβλήματος και αφήνουν την Ελλάδα έκθετη στις απροσδόκητες διαταραχές της διεθνούς και ευρωπαϊκής οικονομίας. Το χρέος θα παραμείνει ως δαμόκλειος σπάθη πάνω από την ελληνική οικονομία, θα επηρεάζει αρνητικά τις προσδοκίες των οικονομικών παραγόντων και θα εμποδίζει την επιστροφή στις αγορές.

3. Νέα επίσημη αναδιάρθρωση (=διαγραφή) του χρέους για να είναι «βιώσιμο»

Η δεύτερη και πλέον αμφισβητούμενη δυνατότητα είναι να συμφωνηθεί νέα δραστική περικοπή του τωρινού χρέους (ή μείωση του αποθέματος χρέους, stock relief). Προφανώς η αναδιάρθρωση συνυφαίνεται με το θέμα της βιωσιμότητάς του (βλ. και παράρτημα). Στην περίπτωσή μας η Τρόικα θεωρεί ότι δείκτης της βιωσιμότητας είναι η μείωση του λόγου χρέους στο 124% του ΑΕΠ έως το 2020 και 110% του ΑΕΠ έως το 2022.11

9 Eurogroup Statement on Greece, 27.November 2012. Την ιδέα για ένα moratorium υποστρηρίζουν πολλοί όπως π.χ. ο καθηγητής Ν. Οικονομίδης (ΗΠΑ) του Stern School of Business, New York University.
10 72.5 δις € περίπου με βάση το ΓΛΚ- το ύψος εξαρτάται και από τη συναλλαγματική ισοτιμία SDR- € λόγω των δανείων από το ΔΝΤ.

11 IMF Greece 2013 Artivle IV Consultation. Country Report No. 13/154, June 2013. Για έναν αυστηρό ορισμό της βιωσιμότητας βλ, Μπαλφούσιας, Αθ. Θ. «Αξιολόγηση της ελληνικής οικονομικής πολιτικής», στο ΚΕΠΕ Οικονομικές εξελίξεις , 12/2010, σελ. 58-69. Βιώσιμο γενικά είναι το χρέος που «εξυπηρετείται» (για το οποίο εξασφαλίζεται η πληρωμή τόκων με εθνικούς πόρους (μέσω ανάπτυξης) και είναι δυνατή η αναχρηματοδότηση με λογικούς όρους της αποπληρωμής ληξιπρόθεσμων οφειλών.

6

Η αριθμητική του χρέους είναι εναντίον μας.

Σήμερα το ΔΝΤ πιέζει για μια νέα αναδιάρθρωση την οποία θεωρεί αναγκαία ακόμη και στην περίπτωση που πετυχαίνει πλήρως το τρέχον πρόγραμμα προσαρμογής!12 Μεταξύ οικονομολόγων και εκπροσώπων οικονομικών συμφερόντων διατυπώνεται ολοένα και συχνότερα η γνώμη ότι η αναδιάρθρωση του χρέους είναι ανα- πόφευκτη.13 Οι υπολογισμοί όμως της αναγκαίας περικοπής διαφέρουν. Το ΔΝΤ υποστηρίζει ότι απαιτείται μια διαγραφή χρέους της τάξης του 4-5% του ΑΕΠ για να επιτευχθούν οι στόχοι του 2020 και 2022. Εκτός τούτου, μια σημαντική μείωση του αποθέματος του χρέους έστω και σταδιακά θα λειτουργούσε ως κίνητρο για να συνεχισθούν οι μεταρρυθμίσεις ή να μη πάνε χαμένες όσες έγιναν.14

Το Δημόσιο Χρέος της χώρας εκτιμάται ότι θα ανέλθει στο τέλος του 2013 σε 321 δις € ή 175.5% του ΑΕΠ. Το ΑΕΠ το 2013 εκτιμάται ότι θα μειωθεί δραματικά στα 183 δις €, γεγονός που εξηγεί και την άνοδο του λόγου χρέους προς ΑΕΠ σε σχέση με το 2012 (304 δις € ή 156.9%). Το επόμενο έτος 2014 προβλέπεται ότι θα μειωθεί στα 319 δις € ή 174.5% του ΑΕΠ15. Επομένως, από τη σκοπιά αυτή, η χώρα είναι σε χειρότερη θέση να αντιμετωπίσει το πρόβλημα του Δημοσίου Χρέους της αφού έχει καταρρεύσει η παραγωγική της βάση σύμφωνα και με τα επίσημα στοιχεία. Επιπλέον: Ακόμη και αν επιτευχθεί ο στόχος ενός λόγου χρέους 124% ΑΕΠ έως το 2020 η κατάσταση δεν θα είναι διατηρήσιμη!

Στο παράρτημα ΙΙΙ της παρούσας έκθεσης περιλαμβάνεται μια τεχνική παρουσίαση των όρων για σταθεροποίηση του χρέους. Από το παράδειγμα προκύπτει ότι η στα- θεροποίηση και πολύ περισσότερο η φιλόδοξη μείωσή του στο 110% από το επίπεδο του 175.5% του ΑΕΠ το 2013, διευκολύνεται αν υπάρξει περικοπή του αποθέματος του χρέους (σε τεχνική γλώσσα: stock relief).

Μια αιτιολόγηση της ανάγκης για αναδιάρθρωση του χρέους.

Η επίτευξη και κυρίως η διατήρηση μεγάλων πρωτογενών πλεονασμάτων στο μέλλον (πάνω σε μια εξασθενισμένη οικονομία) είναι σχεδόν αδύνατη. Εκτός τούτου, οι προοπτικές μεγέθυνσης της χώρας είναι δυσμενείς, παρά τις επίσημα

12 IMF Executive Board concludes 2013 Article IV consultation, Public Information Note No. 13/64 June 5 2013.
13 Βλ. τελευταία θετική άποψη του προέδρου του DIW (Βερολίνου) Marcel Fratzscher σε συνέντευξή του στη Deutsche Welle τον Αύγουστο 2013 καθώς και εκτιμήσεις τoυ IFO στη Die Welt 16.6.2013. Στη συζήτηση αντιπαρατίθεται το επιχείρημα του «ηθικού κινδύνου». Σύμφωνα με αυτό μια πρόωρη εξέταση περικοπής του χρέους θα είχε ως συνέπεια να παγώσουν οι μεταρρυθμίσεις στη χώρα. Βλ. σχόλιο του Lars Feld in der Frankfurter Allgemeinen Zeitung, 16.7.2013. Αλλά το πρόβλημα του ηθικού κινδύνου μπορεί να λυθεί. Βλ. Μπόφινγκερ, Πέτερ Επιστροφή στο Μάρκο; Η Γερμανία χρειάζεται το €, μετάφραση Ελίζας Παπαδάκη, Πόλις 2012. Για μια γενικότερη λύση με τη δημιουργία μηχανισμού αναδιάρθρωσης χρεών στην ΕΕ βλ. Gianviti, Fr., Krueger, Anna et al A European mechanism for sovereign debt crisis resolution: A proposal, Bruegel 2010.

14 Βλ. δήλωση του ειδικού σε θέματα οικονομικής συγκυρίας του Ινστιτούτου ΙFO (Γερμανίας καθηγητή Kai Carstensen στην εφημερίδα Die Welt 26.6.2013.
15 Το 2010 (προ Μνημονίου) το χρέος ήταν συνολικά 329.5 δις € ή 148.3% του ΑΕΠ. Για τα στοιχεία του Δημοσίου Χρέους των υπόλοιπων ετών βλ. Προσχέδιο Κρατικού Προϋπολογισμού 2014 σελ. 42, Πίνακας 3.1.

7

διατυπωμένες προσδοκίες για ανάκαμψη το 2014 λόγω ασθενούς εξαγωγικής βάσης (που αναπτυσσόμενη θα παρέσυρε όλη την οικονομία), πολιτικών αβε- βαιοτήτων, συνεχιζόμενης περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής (λιτότητας), υπερβολικά υψηλού λόγου χρέους κλπ. Προς το παρόν η αριθμητική του χρέους είναι εναντίον της (βλ. και παράρτημα). Ούτε μπορεί κανείς να αναμένει σοβαρή μείωση του χρέους μέσω ιδιωτικοποιήσεων (βλ. πιο κάτω).

Γενικά, πολύ μεγάλα χρέη σε απόλυτα μεγέθη και ως % ΑΕΠ γίνονται ανεξέλεγκτα («μη βιώσιμα»), προκαλούν αβεβαιότητες και κινδύνους (με αποτέλεσμα οι δανειστές να απαιτούν υψηλά πριμ ρίσκου, ιδιαίτερα αν εκτιμούν ότι η χώρα στο τέλος θα χρεοκοπήσει, οδηγώντας την έτσι στην χρεοκοπία) και αφαιρούν από τις κυβερνήσεις δυνατότητες αντιμετώπισης οικονομικών προβλημάτων. Ακόμη και αν τα χρέη δεν οδηγούν την αναπτυξιακή διαδικασία σε πλήρη κατάρρευση, όμως τείνουν να την επιβραδύνουν.16 Αυτό ισχύει ακόμη και αν δεν μπορούμε να καθορίσουμε επακριβώς το όριο πάνω από το οποίο πνίγουν την ανάπτυξη.

Ας το διατυπώσουμε διαφορετικά: Το μέγεθος του χρέους (και του λόγου χρέους) επηρεάζει αρνητικά τους ρυθμούς μεγέθυνσης που βεβαίως, όπως σημειώσαμε, επηρεάζονται αρνητικά και από άλλους παράγοντες. Καθιστά επιφυλακτικές τις αγορές και αποτρέπει όσους σχεδιάζουν να επενδύσουν στην πραγματική οικονομία. Επομένως, ένα «κούρεμα» του χρέους εντός της Ευρωζώνης, θα επιτάχυνε την ανάπτυξη, ενθαρρύνοντας τις επενδύσεις και μειώνοντας την πίεση για πρωτογενή πλεονάσματα. 17 Το κλειδί είναι η μεγέθυνση.

Η χώρα είναι αδύνατο να επιστρέψει στις αγορές κεφαλαίου για να αναχρηματοδο- τήσει το τεράστιο χρέος της με λογικούς όρους. Το μέγεθός του θα λειτουργεί αποτρεπτικά για τους πιθανούς δανειστές.

Η οργανωμένη διαγραφή μέρους του χρέους εντός της ΕΕ και της Ευρωζώνης θα δημιουργούσε νέα δεδομένα. Το σπουδαιότερο είναι ότι θα ενσωματωνόταν σύντομα στις προσδοκίες των αγορών. Επίσης, θα κατένεμε πιο ισόρροπα τα βάρη ανάμεσα σε δανειστές και οφειλέτες, συνεισφέροντας έτσι στη σταθεροποίηση της ΕΕ. Υπενθυμίζουμε ότι και στο ΔΝΤ είχαν γίνει σχετικές προτάσεις για όλες τις χώρες αλλά προσέκρουσαν σε ανυπέρβλητες τότε αντιδράσεις.18

16 Carmen M Reinhart, Kenneth Rogoff, Debt and growth revisited 11 August 2010, http://www.voxeu.org. Υποστηρίζουν πως όταν ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ ξεπεράσει το 90%, χειροτερεύουν δραματικά οι αναπτυξιακές προοπτικές της οικονομίας και, κατά προέκταση, η διαχείριση του χρέους! Για κριτική συζήτηση πάνω στο κείμενο, σχετικά με το αναλυτικό και μεθοδολογικό πλαίσιο, που καταλήγει και σε αμφισβήτηση κύριων συμπερασμάτων δες και Herndon, Thomas, Michael Ash και Robert Pollin, “Does high public debt consistently stifle economic growth? A critique of Reinhart and Rogoff”, University of Massachusetts at Amherst, Political Economy Research Institute, Working Papers Series, No. 322, 15 April 2013 & Ugo Panizza, Andrea F. Presbitero, “Public Debt and economic growth, one more time”, 25 April 2013, http://www.voxeu.org.

17 Στο παράρτημα ΙΙΙ παραθέτουμε ένα απλό τρόπο υπολογισμού της σχέσης ανάμεσα σε περικοπή του χρέους και πρωτογενή πλεονάσματα!
18 Βλ. Krueger Anna A new approach to sovereign debt restructuring, Washington D.C. 2010.

8

Διαπραγματευτικές δυνατότητες και περιορισμοί.

Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν εγγυηθεί τα δάνεια στην Ελλάδα και επομένως κάθε περικοπή θα ανέβαζε το δικό τους χρέος, πιθανόν το κόστος εξυπηρέτησης και θα επιβάρυνε εν τέλει τους φορολογούμενούς τους. Οι ελληνικές πολιτικές δυνάμεις δεν πρέπει να υποτιμούν ότι η περικοπή χρεών σε κράτη είναι πολιτικά ευαίσθητο ζήτημα και για τους άλλους! Συναφώς, δεν πρέπει να υποτιμηθεί η ανησυχία των άλλων κρατών μελών ότι ένα τέτοιο μέτρο ενέχει τον λεγόμενο «ηθικό κίνδυνο». Αυτό σημαίνει, με απλά λόγια, ότι θα μπορούσε να προκαλέσει χαλάρωση της δημοσιονομικής πολιτικής και ανακοπή των μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες που θα προσδοκούσαν ίδια μεταχείριση. Επομένως, θα συνοδευθεί, αν τελικά γίνει (βλ. πιο κάτω) με δικλείδες ασφαλείας!

Ένα επιθετικά προβαλλόμενο σχετικό αίτημα από την ελληνική πλευρά που θα αγνοούσε τις ανησυχίες των εταίρων, θα επιβάρυνε τις διακρατικές μας σχέσεις με ανυπολόγιστες οικονομικές συνέπειες. Θα μπορούσε να τροφοδοτήσει νέα συζήτηση για την έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη. Για τον λόγο αυτό η ελληνική πλευρά κρατά χαμηλούς τόνους στο ζήτημα αυτό μολονότι ο υπουργός οικονομικών κ. Στουρνάρας φαίνεται ότι αναμένει κινήσεις για περικοπή και ελάφρυνση του χρέους.19

Πάντως, η έκβαση μιας διαπραγμάτευσης για αναδιάρθρωση του χρέους εξαρτάται (και) από την αξιοπιστία της χώρας, η οποία με τη σειρά της μετράται με την εξέλιξη της δημοσιονομικής πολιτικής μας, των μεταρρυθμίσεων και της αξιοποίησης των φυσικών πόρων. Το ίδιο ισχύει και για τις προβλεπόμενες ανάγκες για περαιτέρω στήριξη μετά το 2014. Όσο καθυστερούν οι μεταρρυθμίσεις και άλλες αποφάσεις η οικονομική κατάσταση θα επιβαρύνεται και οι διαπραγματευτικές δυνατότητες θα ελαχιστοποιούνται. Θα ήταν μια χρήσιμη έκπληξη και θα βελτίωνε τις διαπραγμα- τευτικές δυνατότητες της χώρας η έγκαιρη εκπλήρωση των πιο κρίσιμων προαπαι- τούμενων.

4. Ευρωπαϊκά εργαλεία για τη μείωση του αποθέματος χρέους

Προσθέτουμε ότι, από πολιτική άποψη πάλι, η διαγραφή των χρεών μας προς άλλα κράτη θα συζητηθεί παρά τις ισχυρές αντιδράσεις σε ένα τέτοιο μέτρο. Και πράγματι μεσοπρόθεσμα δυνατότητες υπάρχουν να μειωθεί το απόθεμα χρέους χωρίς ως ένα βαθμό να εμφανισθεί σαν νέο «κούρεμα».

Ξεχωρίζουμε δύο που βρίσκονται ήδη στην ημερήσια διάταξη.

(α) Ανάληψη του κόστους ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών από το ESM πράγμα που θα μείωνε το χρέος περίπου κατά 30 δις € που είναι οι συμμετοχές του ΤΧΣ στις τράπεζες, ίσως μάλιστα και περισσότερα. Αυτό θα συμβεί μετά την καθίδρυση της λεγόμενης «τραπεζικής ένωσης» που ήδη προχωρεί. Ειρήσθω εν παρόδω ότι

19 Βλ. συνέντευξή του στην Εφημερίδα των Συντακτών , 10-11.8.2013.


9

σχετική ρύθμιση θα έθετε τέρμα σε ένα φαύλο κύκλο τραπεζικής και δημοσιονομικής κρίσης.

(β) «Αμοιβαιοποίηση» μέρους του χρέους ή ένα σύμφωνο απόσβεσης όπως έχει προταθεί από το Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων της Γερμανίας και, σε παραλλαγές, από άλλους ερευνητές. Η πρόταση του Συμβουλίου Εμπειρογνωμόνων προβλέπει μια ποσοτικά και χρονικά περιορισμένη κοινή εγγύηση για το μέρος του χρέους που ξεπερνά το όριο του Μάαστριχτ 60% του ΑΕΠ.20 Αυτό θα γίνει με αυστηρούς όρους: τα κράτη θα πρέπει να αποσβέσουν τα νέα ομόλογα σε διάστημα 25 ετών, να προσδιορίσουν φόρους, τα έσοδα από τους οποίους θα χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για πληρωμές τόκων και χρεολυσίων και θα πρέπει, για να έχουν πρόσβαση στις εγγυήσεις, να τηρούν τους όρους του Δημοσιονομικού Συμφώνου και του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης.

Στο ίδιο πνεύμα ως προς την «αμοιβαιοποίηση» κινούνται οι προτάσεις για μια γενικότερη λύση των προβλημάτων χρέους στην Ευρωζώνη που δημοσίευσε εξ αρχής ο Γιάννης Βαρουφάκης και έκτοτε εξειδικεύει σε αλλεπάλληλα δημοσιεύματα. Η βασική του ιδέα είναι το κατά Μάαστριχτ νόμιμο χρέος κάθε χώρας (60% ΑΕΠ) να περάσει στην ΕΚΤ! 21 Εκτός από άλλους ερευνητές με παρόμοιες κατευθύνσεις, όπως ο Wyplosz22, τις ίδιες ιδέες έχει εξετάσει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.23

Γεγονός είναι ότι υπάρχει κινητικότητα στο θέμα αυτό και στην ΕΕ. Τον Ιούλιο ο J. M. Barroso ανακοίνωσε τη σύσταση ομάδας εργασίας που εξετάζει τα πλεονε- κτήματα και τους κινδύνους, τις νομικές προϋποθέσεις και τις οικονομικές επιπτώσεις πρωτοβουλιών για την κοινή ευρωπαϊκή έκδοση χρέους υπό τη μορφή ενός ταμείου απόσβεσης των δημοσίων χρεών (debt redemption fund) και ευρωγραμματίων.24


20 Για τις λεπτομέρειες βλ. Μπόφινγκερ, Πέτερ Επιστροφή στο Μάρκο; Η Γερμανία χρειάζεται το €, μετάφραση Ελίζας Παπαδάκη, Πόλις 2012.
21 Βλ. επικαιροποιημένη πρόταση των Varoufakis, J., Holland, St. And Galbraith J. A modest proposal for resolving the Eurozone crisis, Version 4.0, July 2013. Ο στόχος είναι βέβαια να αποδεσμευθούν πόροι για την ανάπτυξη.

22 Βλ. Pierre Paris, Charles Wyplosz, “To end the Eurozone crisis, bury the debt forever”, 6 August 2013, http://www.voxeu.org.
23 European Commission On the feasibility of introducing stability bonds, Green Paper, Brussels 23.11.2011.
24 European Commission Memo Straßburg, 2 July 2013. Η σύσταση της ομάδας ειδικών αποτέλεσε προϋπόθεση για την υπερψήφιση του Δημοσιονομικού Συμφώνου από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο!

10

Λεξιλόγιο

  Πρωτογενές πλεόνασμα: Τα τακτικά έσοδα του κράτους είναι μεγαλύτερα από τις δαπάνες του. Δεν συνυπολογίζονται τα έσοδα από ιδιωτικοποιήσεις και οι τόκοι.

  Δημοσιονομικό κενό: Το πρωτογενές πλεόνασμα δεν επαρκεί για την πληρωμή των τόκων.

  Αναδιάρθρωση. Εννοούμε κατά κανόνα το «κούρεμα». Ήταν μέρος των προγραμμάτων προσαρμογής του IMF.

  Αναδιάταξη. Επιμήκυνση των περιόδων αποπληρωμής του συσσωρευμένου χρέους (μετάθεση της αποπληρωμής ληξιπρόθεσμων χρεών), ενδεχομένως μαζί με μετάθεση της πληρωμής τόκων.

  Ηθικός κίνδυνος. Ο κίνδυνος ο ωφελούμενος στο πλαίσιο ενός συμβολαίου να αθετήσει εκ των υστέρων τις δικές του δεσμεύσεις και σε αυτό να τον μιμηθούν και άλλοι! Μερικές φορές χρησιμοποιείται μαζί με την έννοια του κακού προηγούμενου.

  Αμοιβαιοποίηση του χρέους στην Ευρωζώνη. Ανάληψη μέρους του χρέους

από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθεροποίησης (ESM) ή αναχρηματοδότησή του μέσω της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

 Βιώσιμο ή διατηρήσιμο χρέος. Βιώσιμο γενικά είναι το χρέος που «εξυπηρετείται» (για το οποίο εξασφαλίζεται η πληρωμή τόκων με εθνικούς πόρους (μέσω ανάπτυξης) και είναι δυνατή η αναχρηματοδότηση με λογικούς όρους της αποπληρωμής ληξιπρόθεσμων οφειλών.


11

Παραρτήματα

I. Πίνακας 1. Χρονοδιάγραμμα δανειακής στήριξης έως το 2014.
ΙΙ. Γράφημα 1 και Πίνακας 2. Χρονοδιάγραμμα αποπληρωμής χρεών και χρονοδιάγραμμα αποπληρωμής χρεών και πληρωμών τόκων.
ΙΙΙ. Η βιωσιμότητα του Δημοσίου Χρέους.
IV. Επέκταση της ανάλυσης σύμφωνα με μια αισιόδοξη υπόθεση εργασίας.

http://www.tovima.gr/files/1/2013/10/09/debt.pdf
το είδα