Το στάδιο του τοτεμισμού

1. Το φαινόμενο "μουζουράκι"

Ο εικονιζόμενος κύριος με το μοιραίο ύφος θα μπορούσε ίσως να είναι το αρσενικό αντίστοιχο της κ. Αλαμουνίν Κλούνεϋ, αν δεν ήταν ένας τόσο δημοφιλής "ράπερ"  [εκ του ελληνικού ραπίζω]

Ονομάζεται Πάνος Μουζουράκις και όταν δεν ραπίζει, κυνηγάει φασίστες...

Σε βίντεο που κυκλοφορεί στο γνωστό μας γιου τιουμπ [βλ. http://youtu.be/QB_zgEjkM7E] ο εν λόγω κύριος "γαμάει" αλληλοδιαδόχως, την ελληνική σημαία, την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, την εθνική μνήμη και ό,τι τέλος πάντων εκφράζει τη συλλογική συνείδηση των Ελλήνων.

Σε μια έξαρση μάλιστα πηγαίου αντιφασιστικού χιούμορ, ο κύριος Μουζουράκι, χαριεντίζεται με έτερο αντιφασίστα, ο οποίος διαφωνεί με το κάψιμο της ελληνικής σημαίας.

- Και γιατί ρε, να την καίμε? Να της βάνουμε έναν μηχανισμό αυτοανάφλεξης, να ξεμπερδεύουμε

[Η είδηση είναι ότι εδώ, κάποιοι γελάνε...]

Σημειώνω ότι το εν λόγω βίντεο υπογράφεται από τον κ. Σταύρο Θεοδωράκη και είναι παραγωγή του protagon!

Η Ελληνικότητα, ως συλλογικός προσδιορισμός φαίνεται ότι, στον τοτεμικό και μονοδιάστατο κόσμο του κ. Μουζουράκι, ταυτίζεται με τις ομιχλώδεις δυνάμεις του Κακού, ενώ κάθε τι που
την αντιμάχεται, τοποθετείται στις εξίσου απροσδιόριστες δυνάμεις του Καλού .

Όροι όπως "φασισμός", "κομμουνισμός", "εθνικισμός", "φιλελευθερισμός" κ.ο.κ. προσλαμβάνονται απογυμνωμένοι από τις ιστορικές ή κοινωνιολογικές τους σημασίες και λειτουργούν περίπου όπως τα λάβαρα των ποδοσφαιρικών ομάδων.

Απο δω οι μαύροι, από κει οι κόκκινοι κι όποιον πάρει ο χάρος...   

Το φαινόμενο "μουζουράκι" έχει επεκταθεί σε μαζική κλίμακα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες των μαζών.

Στην ουσία αποτελεί μία πολιτισμική "οπισθοδρόμηση" στο πρωτόγονο στάδιο του τοτεμισμού, που παρουσιάζεται συχνά στη διαλεκτική εξέλιξη των ιστορικών κοινωνιών.

2. Από το στάδιο του τοτεμισμού στο στάδιο της εθνικής συνείδησης

Ο πολιτισμός αποτελεί μια απαιτητική, μακρόχρονη και επώδυνη συλλογική διαλεκτική διαδικασία [προτσές που λένε και στην ΚΝΕ]

Το πρώτο στάδιο του πολιτισμού, μέσω του οποίου το άγριο ον της ζούγκλας, αποκτά συλλογική συνείδηση είναι, κατά πάσαν πιθανότητα, το στάδιο του τοτεμισμού.

Σε πρωτογενή μορφή, οι τοτεμικές κοινωνίες στηρίζονταν στον ομαδικό αυτοπροσδιορισμό των μελών τους, μέσω ενός ζώου ή αντικειμένου, που έπαιζε τον ρόλο του συμβόλου της ενότητας της ομάδας.

Αυτό ήταν το τοτέμ.

Μια σειρά αυστηρών απαγορεύσεων [ταμπού] και κανόνων προσδιοριστικών της συμπεριφοράς, καθόριζε εν συνεχεία τις ισορροπίες της τοτεμικής κοινωνίας και τις σχέσεις συγγένειας μεταξύ των μελών της [κλαν]

Για παράδειγμα, μία τοτεμική ομάδα μπορεί να είχε ως τοτέμ της τον λαγό και κάποια άλλη τοτεμική ομάδα τη νυχτερίδα.

Οι κανόνες συμπεριφοράς και εν γένει οι ηθικοί κώδικες αξιών, καθορίζονταν  βάσει του τοτέμ στο οποίο ανήκε το άτομο.

Ένας από τους βασικότερους [και πιο αρχέγονους] κανόνες/νόμους της τοτεμικής κοινωνίας, ήταν αυτός που εμπόδιζε την αιμομιξία, απαγορεύοντας σε μία τοτεμική ομάδα τον γάμο μεταξύ ατόμων που είχαν το ίδιο τοτέμ. Έτσι ένας άνδρας δεν μπορούσε, ας πούμε, να παντρευτεί τη μητέρα του, εφόσον ανήκαν στην ίδια τοτεμική ομάδα…

Η πρώτη συλλογική διαφοροποίηση λοιπόν στις ανθρώπινες κοινωνίες, φαίνεται ότι στηρίχτηκε σε μια απλούστατη και απολύτως χεροπιαστή βάση, στην οποία στηρίζονταν η διαμόρφωση της συλλογικής συνείδησης των μελών της τοτεμικής ομάδας, βάσει της φαντασιακής ταύτισης τους με το τοτέμ/σύμβολο της ομάδας.

Εγώ λαγός, εσύ νυχτερίδα, αυτός λύκος κ.ο.κ.    

Φυσικά, το πλέγμα των απαγορεύσεων, των ηθικών προστακτικών και των κανόνων συμπεριφοράς, στις τοτεμικές κοινωνίες, εξελίχθηκε διαλεκτικά σε μία πολύπλοκη εθιμική «νομοθεσία», που οικοδομούσε τα πρώτα στάδια του ανθρώπινου πολιτισμού.

Από το τοτεμικό στάδιο φαίνεται ότι προέκυψε εξελικτικά το μαγικό στάδιο και αργότερα το θρησκευτικό στάδιο του πολιτισμού, στα οποία οι συλλογικές ταυτότητες προσδιορίζονταν με πολύ πιο πολύπλοκους και εξελιγμένους τρόπους, από την ταύτιση με ένα τοτέμ.

Στο θρησκευτικό στάδιο για παράδειγμα, οι κανόνες συμπεριφοράς, οι ηθικοί κώδικες ή οι φαντασιακές σημασίες της κοινότητας, δεν περιορίζονται στο «εγώ Χριστιανός», εσύ «Ζωροαστριστής» αλλά επεκτείνονται σε μια οντολογική ερμηνεία της ίδιας της ανθρώπινης ατομικότητας, θέτοντας νόμους και κανόνες που διεκδικούν μια παγκοσμιότητα [ενίοτε και μια αιωνιότητα]   

Το να αυτοπροσδιορίζεσαι ας πούμε ως «λαγός» [τοτεμικό στάδιο] δεν εμπεριέχει κάποια ερμηνεία του τι είσαι ή το ποια είναι η ουσία της ύπαρξης σου. Απλά είσαι λαγός και διαφορίζεσαι οριστικά από κάθε άλλο τοτέμ, που δεν είναι επίσης λαγός, χωρίς καμία απαίτηση να αποδεχτείς λογικά [και ακόμα περισσότερο οντολογικά] το γιατί οι λαγοί δεν πρέπει να παντρεύονται λαγίνες ή πρέπει να σφάζουν μόνο τις αρκούδες ή τις νυχτερίδες.

Το να είσαι όμως ζωροαστριστής, σημαίνει ότι έχεις αφομοιώσει μια συλλογική ταυτότητα η οποία επιχειρεί να δώσει κάποιες ηθικές ή οντολογικές απαντήσεις στην αρχέγονη αγωνία του ανθρώπου για το νόημα του Καλού ή του Κακού και την νοηματική επικύρωση της ύπαρξης.

Το ίδιο συμβαίνει και σε όλες τις θρησκείες, αν και θα έπρεπε να ξεχωρίσουμε μια ποιοτική διαφοροποίηση μεταξύ των μονοθεϊστικών θρησκειών και των ανιμιστικών/πολυθεϊστικών θρησκειών, που δεν είναι όμως του παρόντος να το αναλύσουμε.  

Με την ανάδυση του θρησκευτικού σταδίου του πολιτισμού, στο οποίο ενδέχεται να εμφανίζεται και η πρώτη συνειδητοποίηση της ατομικής ταυτότητας, έχουμε μια μεγάλη στροφή στην ιστορία του πολιτισμού, ανάλογη με το εξελικτικό άλμα της κατασκευής εργαλείων.         

Από το τοτεμικό και το μαγικό στάδιο του πολιτισμού, που διαμόρφωναν τη συλλογική συνείδηση του ατόμου, ερήμην της ίδιας της ατομικότητας και της νοηματικής επικύρωσης της  ύπαρξης, περνάμε σε ένα άλλο πολιτισμικό στάδιο, στο οποίο η συλλογική ταυτότητα συναρτάται με μια οντολογική ερμηνεία του ανθρώπινου όντος, η οποία ενδέχεται να τεθεί και υπό την αγωνιώδη αποδοχή ή απόρριψη της κάθε μίας ατομικής ύπαρξης.

Η εθνική συλλογική συνείδηση είναι ώριμη πολιτισμική κατάκτηση του ανθρώπου και αναδύεται στην ιστορία του πολιτισμού, μέσα στη διαλεκτική εξέλιξη των πολιτισμικών σταδίων [χονδρικά: τοτεμικό στάδιο, μαγικό στάδιο, θρησκευτικό στάδιο] παράλληλα με την ανάδυση της ατομικής συνείδησης

Ο συλλογικός προσδιορισμός του έθνους, γεννιέται τη στιγμή που το άτομο ξεχωρίζει ως οντολογική υπόσταση, από την ορδή, την ομάδα ή την κοινωνία και απαιτεί μία Λογική και Νοηματική επικύρωση τόσο της ατομικής, όσο και της συλλογικής του ταυτότητας.

Το να αυτοπροσδιορίζεσαι ως Έλληνας για παράδειγμα, υπερβαίνει κατά πολύ τους πρωτόγονους συλλογικούς προσδιορισμούς του τοτεμικού σταδίου [εγώ λαγός, εσύ νυχτερίδα] ή τους μεταφυσικούς [και πέραν του Ορθού Λόγου] συλλογικούς προσδιορισμούς του θρησκευτικού σταδίου[εγώ ινδουϊστής, εσύ μουσουλμάνος] στους οποίους άλλωστε δεν αφήνεται χώρος για την ανέλιξη της προσωπικής υπαρξιακής τραγωδίας της ατομικότητας.

Οι δέκα εντολές ή οι σούρες του Κορανίου, για παράδειγμα, πρέπει να εφαρμόζονται χωρίς την λογική ατομική επικύρωση ή την ελεύθερη επιλογή του ανθρώπου, ως παγκόσμιοι και υπεράνω αμφισβήτησης κανόνες.

Αντιθέτως, η εθνική συλλογική συνείδηση απαιτεί την ωρίμανση του Λόγου, όπως προσλαμβάνεται αυτός από τις ατομικές συνειδήσεις και εγκαθίσταται ως συλλογική ταυτότητα στον καθένα χωριστά, μέσα από μια υπαρξιακή αγωνιώδη αναζήτηση, στην οποία η βούληση του ατόμου διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο.

Το να είσαι Έλληνας για παράδειγμα, προϋποθέτει ότι κουβαλάς μέσα σου τον Όμηρο και τον Αισχύλο, τον Αριστοτέλη και τον Πλωτίνο, τον Πίνδαρο και τον Διονύσιο Σολωμό.

Κι εξόν από αυτές τις πολιτισμικές ρίζες, σημαίνει ότι αποδέχεσαι έναν κώδικα αξιών ως ελεύθερο άτομο, με τον τρόπο που ο Σωκράτης αποδέχτηκε τη θανατική καταδίκη του από το κοινό των Αθηνών, επειδή ο ίδιος με την ελεύθερη βούληση του, αντιλαμβάνονταν πως έξω από την εθνική συλλογική του ταυτότητα, δεν θα ήταν πια ένας Σωκράτης.

Ουσιαστικά το στάδιο της εθνικής συλλογικής συνείδησης, αποτελεί την κορυφαία [μέχρι στιγμής] πολιτισμική κατάκτηση του ανθρώπινου όντος, εφόσον τον αναβιβάζει, από τον μονοδιάστατο κόσμο των τοτέμ [με τη διττή επιλογή: τοτέμ δικό μου – έναντι τοτέμ του άλλου] στην πολυπλοκότητα μιας συλλογικής συνείδησης στην οποία εισάγονται τα Μεγάλα Ερωτήματα της ύπαρξης [το νόημα της ζωής, η αγωνία για το Καλό ή το Κακό κ.ο.κ] εκφρασμένα μέσω του έντεχνου Λόγου και της εν γένει πολιτισμικής κληρονομιάς των όμαιμων, ομόγλωσσων, ομόθρησκων, ομοεθνών προγόνων του.

Το στάδιο της εθνικής συλλογικής συνείδησης, απαιτεί την ανάδυση της ατομικότητας και τη βαθιά Γνώση ότι η ατομική ελεύθερη βούληση, είναι αυτή που εν τέλει σε κάμει να επιλέγεις έναν συγκεκριμένο κώδικα αξιών και όχι η τυφλή υποταγή στους απρόσωπους κανόνες ενός τοτέμ ή μιας μετα-φυσικής και αν-ορθολογικής πίστης.

Η εθνική συλλογική ταυτότητα είναι το ίχνος της υπαρξιακής ατομικής τραγωδίας, μέσα στο παγκόσμιο δράμα, με όρους σμιλεμένους στη μητρική γλώσσα και στη συλλογική μήτρα μιας εθνότητας, της οποίας αποτελείς μέλος με την ίδια τη βούληση σου [εφόσον αποδέχεσαι τη συλλογική της μοίρα ως ατομική σου μοίρα]

Γι αυτό και η εθνική συλλογική ταυτότητα εμφανίζεται σε ένα ανώτερο στάδιο ωρίμανσης ενός πολιτισμού, το οποίο δυστυχώς δεν μπορεί πάντα να γίνει κατανοητό από τις εξελισσόμενες και συχνά καταρρέουσες κοινωνίες….

3. Η παλινδρόμηση του πολιτισμού

Δεν βρίσκονται όλοι οι πολιτισμοί στο ίδιο στάδιο ωριμότητας, όπως δεν βρίσκονται και όλα τα άτομα ενός συγκεκριμένου πολιτισμού, στο ίδιο στάδιο συνειδητοποίησης των αξιακών κωδίκων που ακολουθούν.      

Στην εξελικτική πορεία ενός πολιτισμού συμβαίνει συχνά, κατάλοιπα ενός προγενέστερου σταδίου να  παραμένουν [έστω και αφανώς] μέσα σε ένα επόμενο στάδιο.

Για παράδειγμα, στοιχεία του τοτεμικού σταδίου ανιχνεύονται στο θρησκευτικό στάδιο  του Χριστιανισμού, όπως η βρώση του τοτέμ [στη θεία κοινωνία] ή η ανάσταση του Θεού/Φύση [Ανάσταση του Αδώνιδος – ανάσταση του Χριστού]

Στην διαλεκτική εξέλιξη ενός πολιτισμού ενδέχεται να υπάρξουν «οπισθοδρομήσεις» στις οποίες αρχαιότερα στάδια [που ποτέ δεν εξαλείφθηκαν εντελώς] επανέρχονται και επαναπροσδιορίζουν τις συλλογικές ταυτότητες.

Το Βυζάντιο για παράδειγμα, αποτελεί μία οπισθοδρόμηση, από το στάδιο της εθνικής συλλογικής ταυτότητας της κλασσικής Ελληνικής αρχαιότητας, στο στάδιο της ιουδαιοχριστιανικής θρησκευτικής ταυτότητας.

Επίσης, οι φεουδαρχικές κοινωνίες του Μεσαίωνα, αποτελούν οπισθοδρομήσεις από την έλλογη συλλογική συνείδηση του Ρωμαϊκού έθνους, στη φυλετική συλλογική συνείδηση των βαρβάρων ή τη θρησκευτική συλλογική συνείδηση των υποτελών του Πάπα.

[Συλλογιστείτε μοναχά τι ήταν η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού «έθνους» και γιατί κατέρρευσε ευθύς μετά τον θάνατο του Καρλομάνγου…]

Το πολιτισμικό στάδιο της συλλογικής εθνικής συνείδησης, απαιτεί την ύπαρξη μιας εύθραυστης ισορροπίας ανάμεσα στον πολιτισμό και στη βαρβαρότητα, που δεν είναι διόλου σίγουρο ότι εξασφαλίζεται με την χρονική διάρκεια [άλλωστε η ίδια η εξέλιξη των πολιτισμών, ποτέ δεν ήταν ευθύγραμμη, παρά τις διαβεβαιώσεις του Χέγκελ και του Μαρξ]

Όταν καταστρέφεται αυτή η ισορροπία, ενδεχομένως μια κοινωνία να επιστρέψει σε προγενέστερο πολιτισμικό στάδιο, παρά το ότι σε μια περίοδο της ιστορίας της είχε φτάσει στην ωριμότητα της εθνικής συλλογικής συνείδησης.

Αυτό δηλαδή που έχει συμβεί στις σημερνές κοινωνίες των μαζών.

Το φαινόμενο «μουζουράκι» δεν είναι παρά η οπισθοδρόμηση των ευρωπαϊκών μαζικών κοινωνιών, από το στάδιο της συλλογικής εθνικής συνείδησης, στο πρωτόγονο στάδιο του τοτεμισμού.

Ανίκανα πλέον να αφομοιώσουν την πολύπλοκη και πολυεπίπεδη πολιτισμική τους κληρονομιά, τα θλιβερά ανθρωπάρια της Ευρώπης, αφήνουν πίσω τους, τους Αισχύλους και τους Σαίξπηρ, τις Βαλκυρίες και τους Χάϊντεγκερ, τους Βιργίλιους και τις Υπατίες, για να οπισθοδρομήσουν στο στάδιο του «εγώ λαγός – εσείς για τα μπάζα» ή «εγώ αντίφα – εσείς για κλωτσιές» ή του «εγώ ολυμπιακός – εσείς για τον πούτσο» κ.ο.κ.

Οι συλλογικοί προσδιορισμοί ξεπέφτουν πλέον σε μαζική συνθηματολογία και οι κώδικες αξιών περιορίζονται στο δίπολο: «ότι δεν είναι στο δικό μας τοτέμ, του γαμάμε τα πρέκια!»

Το όλο σύμπλεγμα ολοκληρώνεται με μια κραυγαλέα «αισθητική» του πριμιτιβισμού [τρυπημένα αυτιά, μύτες και αφαλοί, τατουάζ στυλ παπουα σε όλο το σώμα, ρητορική της βίας παντού κ.ο.κ.]        

Σύμβολα και θεσμοί, απογυμνώνονται από τα συλλογικά ή τα ιστορικά τους νοήματα [π.χ. η σημαία που μετατρέπεται σε ένα χρωματιστό πανί, η γλώσσα που γράφεται με greeglish κ.ο.κ.]

Το φαινόμενο «μουζουράκι» είναι η οπισθοδρόμηση του ανθρωπινου όντος, από έναν κόσμο νοημάτων, σε έναν κόσμο συνθημάτων. Με λίγα λόγια, η επαναφορά του δυαδικού και μονοδιάστατου κόσμου των τοτέμ και των ταμπού, στον οποίο ο Λόγος περί του Είναι, που οικοδομεί την εθνική συλλογική ταυτότητα, έχει εκπέσει σε ουρλιαχτό ζωώδους ηδονής ή ζωώδους τρόμου [κάτι που αποτυπώνεται με τον πιο κραυγαλέο τρόπο στο είδος της «μουσικής» ραπ [ίζειν] την οποία φυσικά εκπροσωπεί ο κ. Μουζουράκι και οι όμοιοι του…]

Η αγωνία του ανθρώπου για μια οντολογική επικύρωση της ύπαρξης, έχει αντικατασταθεί πλέον με την ξεφτίλα του ανθρώπου, για τον οποίον η ύπαρξη δεν είναι παρά το α-νόητο αποτέλεσμα μιας τυχαιότητας [δαρβινικής ή μαρξιστικής εξέλιξης]

Κι ο υπερβατικός μόχθος του ατόμου, να αυτοπροσδιορισθεί μέσα από μια συλλογική ταυτότητα, έχει οπισθοδρομήσει στον τοτεμικό κόσμο των μουζουράκιδων παπούα του στοχασμού, για τους οποίους η κληρονομιά της Οδύσσειας ή των Ελεύθερων Πολιορκημένων, αν δεν ανήκει απλώς στις άγνωστες λέξεις, ανήκει σίγουρα σε «άλλο τοτέμ» που στον θολωμένο τους «εγκέφαλο» είναι «για τα μπάζα…»  

το είδα