«ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», «ΦΩΣ»: έννοιες του ’21 τελείως ξένες με τον Ρουσσώ

10 στροφές από τον Ύμνο εις την Ελευθερία του κόμη Διονυσίου Σολωμού και μικρή αναφορά στη στάση της London Greek Committee

Κατατόπισα τον κόμη Διονύσιο Σολωμό, έναν διακεκριμένο νέο ποιητή που είναι απ’ εδώ, να προετοιμασθεί για την εδώ υποδοχή της εξοχότητάς σας. Αυτός είναι άξιος της εμπιστοσύνης σας.

Αυτά έγραψε στον λόρδο Μπάυρον από την Ζάκυνθο ο Blaquière (τέλη Απριλίου 1823), ενώ ο πρώτος βρισκόταν ακόμα στην Ιταλία. Ποιος ήταν ο Άγγλος με το γαλλικό όνομα που οι Έλληνες συχνά ονόμαζαν «ο καλός Βλακιέρος»;

Ο Edward Blaquière, ήταν αξιωματικός του βρετανικού ναυτικού, ιδρυτικό μέλος της Γραικικής Επιτροπής του Λονδίνου (London Greek Committee) και πρωταγωνιστής της υπόθεσης των δανείων 1824-25. Γεννήθηκε στην Ιρλανδία και είχε αριστοκρατική καταγωγή από τη Γαλλία. Στο έργο του The Greek revolution, its origin and progress (Λονδίνο, 1824) συνδέει την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας με το Συνέδριο της Βιέννης, τονίζοντας ότι ο ιδρυτής της είναι άγνωστος. Όταν ο Μπλακιέρ στέλνει το γράμμα στον Μπάυρον, επιστρέφει με τον

Ανδρέα Λουριώτη στην Ελλάδα από το Λονδίνο. Λίγο πριν, είχε περάσει από την Ιταλία. Είχε μεταφέρει στον Μπάυρον το αίτημα της Επιτροπής να γίνει ο προπομπός της βρετανικής «εύνοιας» προς την Επανάσταση και ο βασικός διαχειριστής του επερχόμενου δανείου. Αν όλα πήγαιναν καλά, υπήρχε προοπτική να γίνει ο λόρδος ακόμα και ο βασιλιάς της Ελλάδας.

Ο Μπάυρον θα ξεκινήσει το ταξίδι του τον Ιούνιο του 1823 από τη Γένοβα για τη Ζάκυνθο. Για λόγους αδιευκρίνιστους το ταξίδι του θα καταλήξει στη Κεφαλονιά. Ο Σολωμός θα περιμένει άδικα. Το έναντι της μαυροκορδατικής Δ. Ρούμελης νησί έδειχνε περισσότερο ευνοϊκό για τις προθέσεις της LGC από ό,τι η Ζάκυνθος, που βρισκόταν μιαν ανάσα από τον κολοκοτρωνέικο Μωρηά. Ο Μπάυρον θα αρνηθεί να εκπροσωπήσει έναν από τους δυο επαναστατικούς στόχους και θα καθηλωθεί επί ένα εξάμηνο στην Κεφαλονιά. Το Νοέμβριο θα δεχθεί να δανειοδοτήσει από την προσωπική του περιουσία την ομάδα του Μαυροκορδάτου και θα αποβιβαστεί στη Δ. Στερεά τον Ιανουάριο του 1824. Ο Byron δεν είναι αφελής, αλλά ένας έμπειρος πολιτικός. Έχει ήδη περιγράψει στο ποίημα Don Juan (Canto XII, stanza V-VI) ποιοι κυβερνούν τον κόσμο με δάνεια, ποιοί οργανώνουν τις φιλελεύθερες επαναστάσεις και -μέσω του χρήματος- ελέγχουν το σύνολο των πολιτικών. Τον αρχικό του δισταγμό θα επιβεβαιώσει ο Μπάυρον τους λίγους μήνες που θα ζήσει στο Μεσολόγγι. Η αποστροφή του προς τον Μαυροκορδάτο και η πρόθεση του να δανειοδοτήσει μια νέα κυβέρνηση Υψηλάντη-Ανδρούτσου έχει διαγραφεί από την ιστορία. Το ίδιο και η -πιθανότατη- δολοφονία του που γίνεται γι’ αυτό τον λόγο.

Το ποίημα Don Juan θα συναντήσει δυσκολίες στην έκδοσή του από τον John Murray. Αντίστοιχες δυσκολίες στον ίδιο εκδότη θα συναντήσει και ο Ύμνος προς την Ελευθερία από τον Διονύσιο Σολωμό. Το εμπόδιο λέγεται «Γραικική Επιτροπή Λονδίνου» στην οποία υπακούει ο Murray. Εκεί αποστέλλεται ο Ύμνος το 1824. Παρότι το διαβιβαστικό του Επτανήσιου Φραγκίσκου Καρβελά έχει παραφράσει τον τίτλο του Ύμνου σε «Ωδή εις την Γραικικήν Ελευθερίαν» (Ode sur la liberté de la Grèce) τα μέλη της Γραικικής Επιτροπής και ο ηγέτης της Jeremy Bentham θα αδιαφορήσουν για το περιεχόμενο. Γιατί άραγε;

Το ερώτημα απαντάται όταν διαβάσει κανείς ολόκληρο τον ύμνο των 158 στροφών. Εκεί θα δει ότι όχι μόνον η Γαλλική Επανάσταση είναι διαφορετική από την Ελληνική, αλλά ότι η Μασσαλιώτιδα στηρίζεται στο «Ίτε παίδες» του Αισχύλου, διαστρέφοντας το νόημα του. Στον Αισχύλο «τύραννοι» είναι οι Πέρσες, το ίδιο και στον Σολωμό (οι Οθωμανοί συχνά αποκαλούνται «Περσιάνοι» στην Ελληνική Επανάσταση, της οποίας σύμβολο είναι ο Μ. Αλέξανδρος από την περίοδο του Ρήγα). Οι «Πατριώτες» του Αισχύλου υπερασπίζονται το ανθρωπιστικό ιδεώδες που απειλούν οι Πέρσες, το ίδιο και στον Σολωμό όπου οι «300 του Λεωνίδα» υπερασπίζονται το Μεσολόγγι στην πρώτη πολιορκία. «Τύραννος» δεν είναι ο βασιλιάς ούτε «πατριώτης» ο δημοκράτης. Στον Ύμνο του Σολωμού δεν εξεγείρονται αυτοί που οραματίζονται να γίνουν «πολίτες» για να δημιουργήσουν ένα έθνος-κράτος από το μηδέν. Είναι «Θεία» η Ελευθερία στον Σολωμό (στροφή 82), ο οποίος δεν διστάζει να κατονομάσει και την ψευδο-ελευθερία του αγγλικού συστήματος (στρ. 21).

Την Ελευθερία και το Φως του Θεού αναζητά ο εγερθείς το 1821 Έλληνας. Την Επανάσταση του 1821 κήρυξε στο Ιάσιο της Μολδαβίας ο Φοίνικας, όχι η Αθηνά,  σύμβολο της Γραικικής Επιτροπής του Λονδίνου.

Ο ύμνος του Σολωμού θα εκδοθεί στο Παρίσι (1825) με τίτλο Dithyrambe sur la liberté.

Ο π. Ευάγγελος σχολιάζει 10 στροφές από τον Ύμνο του Διονυσίου Σολωμού. Δεν είναι το μόνο στοιχείο που δείχνει ποια πλευρά οργάνωσε και κίνησε την Επανάσταση του 1821. Είναι από τα λίγα που δεν έχουν αλλοιωθεί. Η γεμάτη ψέματα και αποσιωπήσεις ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης έχει ένα τέλος. 

87. Απ’ τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά, και σαν πρώτα ανδρειωμένη, χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!

88. Πήγες εις το Μεσολόγγι την ημέρα του Χριστού, μέρα που άνθισαν οι λόγγοι για το τέκνο του Θεού.

89. Σου ’λθε εμπρός λαμποκοπώντας η Θρησκεία μ’ ένα σταυρό, και το δάκτυλο κινώντας οπού ανεί τον ουρανό,

90. σ’ αυτό, εφώναξε, το χώμα στάσου ολόρθη, Ελευθεριά· και φιλώντας σου το στόμα μπαίνει μες στην εκκλησιά

91. Εις την τράπεζα σιμώνει, και το σύγνεφο το αχνό γύρω γύρω της πυκνώνει που σκορπάει το θυμιατό.

92. Αγρικάει την ψαλμωδία οπού εδίδαξεν αυτή· βλέπει τη φωταγωγία στους Αγίους εμπρός χυτή.

93. Ποιοί είναι αυτοί που πλησιάζουν με πολλή ποδοβολή, κι άρματ’, άρματα ταράζουν; Επετάχτηκες εσύ.

94. Α! το φως που σε στολίζει, σαν ηλίου φεγγοβολή, και μακρόθεν σπινθηρίζει, δεν είναι, όχι, από τη γη·

95. λάμψιν έχει όλη φλογώδη χείλος, μέτωπο, οφθαλμός· φως το χέρι, φως το πόδι,  κι όλα γύρω σου είναι φως.

96. Το σπαθί σου αντισηκώνεις, τρία πατήματα πατάς, σαν τον πύργο μεγαλώνεις, και εις το τέταρτο κτυπάς·

97. με φωνή που καταπείθει προχωρώντας ομιλείς· «Σήμερ’, άπιστοι, εγεννήθη ναι, του κόσμου ο Λυτρωτής.

Για την άποψη του Σολωμού σχετικά με τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄δείτε τις στροφές 132-137.

Το καραβάκι της ιστορίας