OI ΕΝΤΡΟΠΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το φιλί του θανάτου

Άρθρο του Renzo Giorgetti           
Μετάφραση: Ιωάννης Αυξεντίου

Με τη συνήθη διαύγεια που τον διέκρινε, ο Edmund Burke σημείωνε, ήδη πριν από δύο αιώνες, ότι: “σπάνια έχουν ιδωθεί δύο εποχές στις οποίες το κακό να παρουσιάστηκε με τους ίδιους τρόπους και με τις ίδιες δικαιολογίες”. Και συνεχίζει ο Burke επεξηγώντας πως το κακό είναι ένα στοιχείο αρκετά πιο εφευρετικό, διότι ενώ συζητάμε για τη μορφή του, αυτό ήδη έχει προσλαβει μία άλλη. Μας φοβίζουν μόνον οι τρομακτικές εκδηλώσεις του, χωρίς όμως να αντιλαμβανόμαστε ότι το ίδιο μας το σπίτι έγινε μία φωλιά ληστών. Έτσι συμβαίνει σε όλους εκείνους που προσέχοντας μόνο το κέλυφος και τη κρούστα του μαθήματος της ιστορίας πιστεύουν ότι διεξάγουν πόλεμο ενάντια στη μισαλλοδοξία, στην υπηρηφάνεια και στη σκληρότητα. Στην πραγματικότητα όμως, αντί να τα καταστρέψουν, εγκρίνουν και τροφοδοτούν στοργικά αυτά τα στοιχεία του κακού, τα οποία εκδηλώθηκαν σε αρχαίες φατρίες αλλά και  σε νεότερες, που ίσως είναι και χειρότερες.

Τα προαναφερθέντα είναι διδαχές, οι οποίες σήμερα είναι σήμερα περισσότερο επίκαιρες από ποτέ, καθώς ζούμε σε μια εποχή που είναι ακόμη πεπεισμένη ότι είναι η καλύτερη και στρέφει τα βέλη προς το παρελθόν με το βλέμμα της ανώτερης αυταρέσκειας της. Αλλά, ενώ εορτάζεται η νίκη και κυριαρχεί η ψευδαίσθηση ότι είμαστε στο σωστό δρόμο, δεν
καταλαβαίνουμε ότι με τις περασμένες εποχές έχουμε μία πολύ στενότερη σχέση από όσο μπορούμε να υποθέσουμε, μία σχέση άμεσης συσχέτισης που περιλαμβάνει πολύ περισσότερα από μία απλή χρονική συνέχεια. Κάτω από την πάντα διαφορετική επιφάνεια του γίγνεσθαι βρίσκεται ένα υπόβαθρο που όλα τα μεταβάλλει, ενώ το ίδιο μένει ανεπηρέαστο από τις όποιες μεταβολές. Οι ίδιες δυνάμεις που κάποτε ενεργούσαν με έναν ορισμένο τρόπο  είναι  ακόμη οι ίδιες και ενεργούν κατά τον ίδιο τρόπο, αν και με διαφορετικές μορφές. 

Αν παρατηρήσουμε την ιστορία της σύγχρονης εποχής, θα αναρωτηθούμε: σε ποιόν αποδίδονται πάντα οι δάφνες της νίκης; Είναι πάντα σε αυτόν που καταρρίπτει, χαμηλώνει, ισοπεδώνει, σε αυτόν που δουλεύει για την ισότητα, για τη ‘δικαιοσύνη’, που ασφαλώς νοείται ως η εξάλειψη των διαφορών. Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα φαινόμενο μακράς διάρκειας που υπερβαίνει ανθρώπους, κόμματα, ιδέες. Όλα αυτά ενίοτε τα μεταχειρίζεται μέσω διαφορετικών μεθόδων και μορφών αλλά πάντα σύμφωνα με μία κοινή αδιάλειπτη γραμμή, μία μυστική συνέπεια που υπερβαίνει  την περίσταση και κάθε είδος μοίρας. 

Ο Pierre Gaxotte

Η διαπίστωση του Pierre Gaxotte ότι  “η επανάσταση δεν έχει εχθρούς στα αριστερά” ήταν σίγουρα σωστή, αν και τώρα μπορούμε να προσθέσουμε περισσότερα, μια που στις ημέρες μας η όλη εικόνα αρχίζει να σχηματίζεται με μεγαλύτερη ευκρίνεια. Εκείνο που στους παρατηρητές του παρελθόντος φαινόταν -και πράγματι ήταν- ανατροπή και αταξία, σήμερα εκδηλώνεται με πιο τελειοποιημένο τρόπο και πλέον εντελώς αλλαγμένο: παρουσιάζεται ως ‘ειρήνη’, ‘ισορροπία’ και ‘καλοσύνη’. Ουσιαστικά, η αποσύνθεση των παλαιών μορφών εξουσίας καθιστούσε αναγκαίες τις πρώτες μεθόδους, ακριβώς όπως η εγκαθίδρυση των νέων (μορφών εξουσίας) προϋποθέτει τις δεύτερες. Πιθανώς αυτό συμβαίνει ακόμη και υπερβαίνοντας τις ατομικές βουλήσεις, ξεπερνώντας τους κοινούς περιορισμούς και κάθε είδους τολμηρό σχέδιο. Μπορούμε να διακρίνουμε κάτι ευρύτερο που λειτουργεί από εσωτερική ανάγκη πέρα από όλα και όλους, απαντώντας μόνο στο δικό του ιδιόμορφο χαρακτήρα. Πρόκειται για ένα νόμο, φυσικό και μεταφυσικό ταυτόχρονα, ο οποίος ενεργεί στον κόσμο, στον άνθρωπο και στην ιστορία. Είναι, σε τελευταία ανάλυση, ένα είδος εντροπίας  που, αν και υπερβαίνει το καθαρά υλικό επίπεδο, μπορεί να επιδράσει και στο πεδίο των ανθρωπίνων οργανώσεων και να εκδηλώνεται στις βίαιες μορφές των επαναστάσεων όπως και σε εκείνες τις ειρηνικές: της θεσμικής διαχείρισης της εξουσίας.

Στα παραπάνω δεν υπάρχει κάποια αντίφαση. Η εντροπία φαίνεται ως αταξία, καταστροφή και διάλυση μόνο στην αρχή, αργότερα μεταμορφώνεται σε  στάση, ισορροπία και εξίσωση. Η μορφή διαφέρει μόνον σε σχέση με το βαθμό προόδου της διαδικασίας, ωστόσο το αποτέλεσμα είναι πάντα το ίδιο: ένα κοινό επίπεδο, μία ομοιογενή θερμοκρασία, σαν τον πάγο που λειώνει μέσα στο ποτήρι. Στο ανθρώπινο επίπεδο εκφράζεται ως η απόλυτη ισότητα και ένας κόσμος χωρίς διαφορές, με άλλα λόγια ένας παγκόσμιος ‘μπασταρδισμός’. Σε τελική ανάλυση δεν πρόκειται για τίποτε άλλο παρά για ένα θάνατο: το θερμικό θάνατο του σύμπαντος, το τέλος του πολιτισμού και την εξάλειψη των διαφορών. Είναι ένα είδος φυσικής μίμησης της υπερβατικής διάστασης της αιωνιότητας με αποτέλεσμα τη νεκρή εικόνα της αιωνιότητας. Επίσης, στο ανθρώπινο επίπεδο, αυτή η δράση είναι μεν εμφανής αλλά μέχρι σήμερα έχει αγνοηθεί ιδιαίτερα: οι ανθρωπιστικές, εξισωτικές και γενικά προοδευτικές ιδεολογίες μαρτυρούν μία σχέση -ηθελημένη ή όχι δεν έχει σημασία- με τις εντροπικές δυνάμεις. Η δέσμευση σε ορισμένες δυνάμεις οδηγεί πάντοτε σε αποτελέσματα μεγάλης συνέπειας, ευρέως ορατά και παρατηρήσιμα σε όλους τους τομείς: από τα ελάσσονα μέχρι τις σημαντικότερες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές επιλογές.

Το γεγονός ότι ορισμένες ιδεολογίες έχουν με σταθερότητα το 'άγγιγμα του βασιλιά Μίδα από την ανάποδη΄ δεν είναι σύμπτωση. Αντιθέτως, είναι ένα συνεπές αποτέλεσμα, που απαντά σε μία καλά καθορισμένη αναγκαιότητα, θα μπορούσαμε να πούμε φυσική, σε έναν νόμο όχι ακόμη πλήρως ορισμένο αλλά ωστόσο υπαρκτό, ο οποίος εκδηλώνεται αμετάβλητα με εξαιρετική ακρίβεια. 

Ένα ρεύμα ταράζει την ιστορία και ενώ κάποιοι αφήνονται να παρασυρθούν από αυτό, άλλοι αντίθετα προσπαθούν να το καθοδηγήσουν ή απλά να το εκμεταλλευτούν για να επιτύχουν ηγεμονικούς στόχους, χωρίς ωστόσο να γνωρίζουν ή να θέλουν να παραδεχτούν ότι η τίγρη που ιππεύουν θα τους οδηγήσει αναπόφευκτα στην άβυσσο.  

Θεόδοτος