Η 14η Σεπτεμβρίου της Ελληνικής Επανάστασης – Ερωτοαπαντήσεις ιστορίας

ΕΡ. Σύμφωνα με την αγγλόφωνη και την ελληνόφωνη Wikipedia η Εταιρεία των Φιλικών ιδρύθηκε στην Οδησσό στις 14 Σεπτεμβρίου 1814 από τους Σκουφά, Τσακάλωφ, Ξάνθο. Είναι αλήθεια;

ΑΠ. Ποιο απ’ όλα;

Ότι τρεις μικροέμποροι, υπάλληλοι, φοιτητές ίδρυσαν τον φορέα της Επανάστασης;

Κανένα απολύτως τεκμήριο δεν υπάρχει. Το δεχόμαστε ως προφορική παράδοση, η οποία συνοδεύεται από γραπτή αφήγηση του Ξάνθου, του Αναγνωστόπουλου, του Σούτσου, του Κουμπάρη, του Χριστόπουλου, του Ν. Υψηλάντη και άλλων.

Όλοι αυτοί συμφωνούν ως προς τα ιδρυτικά πρόσωπα;

Ούτε ως προς τα πρόσωπα, ούτε ως προς τον αριθμό των προσώπων, ιδιαίτερα όταν οι μαρτυρίες πολλαπλασιάζονται.

Ως προς την Οδησσό συμφωνούν;

Ναι.

Και η ημερομηνία; 14 Σεπτεμβρίου είναι η εορτή Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού. Πού κολλάει; Την ανέφερε κάποιος απ’ αυτούς;

Όχι. Ο Ξάνθος στο πρώτο του κείμενο, γραμμένο το 1835 (ίσως και νωρίτερα) λέει ότι το πρώτο μέλος που

κατηχήθηκε ήταν ο Γεώργιος Σέκερης. Και επειδή αυτό έγινε την 26^η Οκτωβρίου «εκανονίσθη να εορτάζη η εταιρία αυτήν την ημέραν».

Τότε γιατί άλλοι λένε πως η Φιλική Εταιρεία γιορτάζει στις 14 Σεπτεμβρίου;

Κανείς δεν εξηγεί.

Και γιατί η 26η Οκτωβρίου δεν καθιερώθηκε τελικά ως γιορτή της Εταιρείας;

Για τον ίδιο λόγο που κανείς δεν καθιέρωσε ως γιορτή της την 23^η Απριλίου.

Τι είναι πάλι αυτή η ημερομηνία;

Αμέσως μετά την αναφορά του στην 26^η Οκτωβρίου ο Ξάνθος λέει ότι ταυτόχρονα κανόνισαν να γιορτάζουν και την 23^η Απριλίου, ημέρα του Αγ. Γεωργίου, επειδή το όνομα του πρώτου κατηχημένου ήταν Γεώργιος. Όλα αυτά δεν τα επανέλαβε στα επόμενα κείμενά του.

Απίστευτο! Δεν θυμάται πότε ιδρύθηκε η Εταιρεία, αλλά θυμάται πότε γιόρταζε. Κάτι άλλο θέλει να πει;

Φυσικά. Θέλει να πει ότι η Εταιρεία είναι μια εν Χριστώ αδελφότητα με στόχο αντίστοιχο.

Τελικά, πότε ιδρύθηκε η Εταιρεία;

Η σωστή ερώτηση είναι «ποιος την ίδρυσε;». Αφού κανείς από τους γνωστούς που αναφέρονται (Σκουφάς, Αναγνωστόπουλος, Τσακάλωφ, Ξάνθος, Δικαίος…) δεν μπορεί να το πιστοποιήσει, δεν πρέπει να εξετάσουμε μήπως άλλοι ίδρυσαν τον φορέα και σε άλλους τον απέδωσαν;

Έχουμε στοιχεία γι’ αυτό;

Πέρα από τα προφορικά και τις γραπτές μαρτυρίες, έχουμε τους ίδιους τους «ιδρυτές» να το λένε έμμεσα. Το λένε, δηλαδή, αυτοί που μίλησαν, γιατί ο Σκουφάς, ο Τσακάλωφ και ο Δικαίος δεν μίλησαν ποτέ. Οι άλλοι δυο λένε καθαρά και ξάστερα ότι ίδρυσαν μια μυστική Εταιρεία επειδή τα νέα από τους βασιλιάδες στο Συνέδριο της Βιέννης σχετικά με τους Έλληνες δεν ήταν καλά. Ο Ξάνθος, που θεωρείται και η πιο αξιόπιστη πηγή, λέει στο πρώτο του κείμενο ότι «περί τα τέλη του 1814, τρεις φίλοι, ευρεθέντες εις Οδησσόν, ταλανίζοντες την τύχην του έθνους μας και μεμφόμενοι την αδιαφορίαν ήν οι βασιλείς εις το Κογγρέσο της Βιέννης, μετά την πτώσιν του Ναπολέοντος, έδειξαν, ……. απεφάσισαν να συστήσωσιν….».

Καλά, το Συνέδριο της Βιέννης πότε άρχισε;

Οι ουσιαστικές συζητήσεις-διαπραγματεύσεις άρχισαν περί τα τέλη Οκτωβρίου.

Και τότε πώς ιδρύθηκε η Εταιρεία την 14^η Σεπτεμβρίου; Πώς κατηχήθηκε ο πρώτος την 26^η Οκτωβρίου; Πότε πρόλαβαν να αγανακτήσουν με τους βασιλιάδες; Και γιατί αγανάκτησαν αυτοί που ήταν στην Οδησσό και όχι αυτοί που ήταν στη Βιέννη; Και γιατί αγανάκτησαν; Τους το είχαν υποσχεθεί;

Γι αυτό το τελευταίο που ρωτάς έχουμε κάποια στοιχεία, τόσο ως προς την συμμαχία ενάντια στον Ναπολέοντα, όσο και ως προς το μυστικό επίπεδο που δεν λέγεται προς τα έξω, φαίνεται όμως από τις επαναστατικές κινήσεις που γίνονται, τις συμμαχίες που διαμορφώνονται κλπ. Ως προς το ποιοι «αγανάκτησαν», σωστά αναρωτιέσαι. Ως προς τις ημερομηνίες, έπρεπε να ταιριάξει η αλήθεια (Βιέννη) με το μύθο (τρεις στην Οδησσό). Έπρεπε να βρουν μια ημερομηνία που όλοι θα ήταν στην Οδησσό και η ημερομηνία αυτή να ταιριάζει με τα αποτελέσματα του Συνεδρίου της Βιέννης. Γι’ αυτό μετά το 1835 ο Ξάνθος έλεγε «Νοέμβριος του 1813» και έφτανε αορίστως ως «τα μέσα του 1814». Ως προς τον χαρακτήρα της Εταιρείας, ο Ξάνθος βεβαίωνε την χριστιανικότητά του, αλλά την αποσύνδεε από τον τσάρο Αλέξανδρο και τον Καποδίστρια.

Δηλαδή, έλεγε ψέματα ο Ξάνθος;

Όχι ακριβώς.

Τότε;

Ούτε ο Ξάνθος, ούτε οι δεκάδες άλλοι που κρύβουν την πραγματικότητα, λένε ψέματα με την έννοια ότι θέλουν δολίως να υποκαταστήσουν τα πραγματικά πρόσωπα και να κερδίσουν προσωπικά οφέλη. Όταν όλοι λένε «Οδησσσός» και όλοι ξεκινάνε την αφήγηση από την Βιέννη, σημαίνει ότι στην Βιέννη κάτι γίνεται, και κάποιοι είναι εκεί για να το κάνουν.

Εννοείς τον Καποδίστρια;

Αυτόν! Αλλά όχι μόνον αυτόν. Δεν είναι μόνος του εκεί. Είναι επικεφαλής μιας μεγάλης ομάδας. Και δεν εκπροσωπεί τους «Έλληνες» μόνον. Άλλωστε, η θέση του στο Συνέδριο είναι «σύμβουλος του τσάρου της Ρωσίας».

Δηλαδή από την Ρωσία πηγάζει η Επανάσταση;

Από πού αλλού; Από κει δεν βγήκε ο Αλ. Υψηλάντης για την Μολδαβία; Από κει δεν βγήκε ο Δ. Υψηλάντης για την Πελοπόννησο; Εκεί (στην Οδησσό) δεν λέει η ιστορία ότι έγινε η συνωμοσία; Στην Πετρούπολη δεν πήγαν ο Ξάνθος, ο Περραιβός, ο Γαλάτης, ο Αργυρόπουλος, ο Καμαρινός; Στην Μόσχα δεν πήγαν ο Αναγνωσταράς, ο Χρυσοσπάθης, ο Δημητρόπουλος; Στην Μόσχα και στη Νίζνα δεν έδρευε μια ισχυρή ελληνική παροικία; Από το Ταγκανρόγκ δεν έφευγαν τα πλοία του Βαρβάκη;

Αν είναι έτσι, τότε γιατί δεν λέγεται καθαρά; Γιατί δεν λένε κατ’ ευθείαν οι οργανωτές «εμείς το κάναμε»;

Είναι μια πολύ περίπλοκη υπόθεση στην οποία δεν εμπλέκεται μόνον η Ρωσία. Μετά τον Ναπολέοντα δεν υπάρχει ισορροπία. Υποτίθεται ότι η νομιμότητα της εξουσίας επανέρχεται από τον επαναστατώντα λαό στον ελέω Θεού κληρονόμο-μονάρχη. Όμως μόνον αυτό δεν γίνεται. Γι’ αυτό και ο Ναπολέων καλείται να δώσει ακόμα μια μάχη. Μετά το Βατερλώ έχουμε νέες ισορροπίες. Γι’ αυτό και οι συμμαχίες είναι περίπλοκες. Γι’ αυτό και γίνονται δυο Συμμαχίες το 1815. Μια είναι η «Αγία» (Ιερά) και μια είναι η Τετραπλή. Η πρώτη έχει τρια μέλη (στην αρχή). Κι αυτός που δεν μετέχει στην πρώτη (η Μ. Βρετανία), μετέχει στην δεύτερη. Αλλά κι αυτοί που μετέχουν στην πρώτη, δεν έχουν κοινές επιδιώξεις ως προς την Ελληνική Επανάσταση. Και το Οθωμανικό κράτος, παρότι δεν μετέχει σε καμία συμμαχία, παρότι δεν είναι χριστιανικό, έχει κάποια άτυπη παρουσία στο Συνέδριο. Γεγονός είναι ότι όταν ο Σουλτάνος άκουσε για «Ιερά Συμμαχία», ανησύχησε και ζήτησε άμεση ενημέρωση. Οι Σύμμαχοι εγγυήθηκαν άτυπα την ακεραιότητα του κράτους του, ακόμα και η Ρωσία, η οποία ζήτησε και επέβαλε την Ιερά Συμμαχία.

Η ιστορία αλλιώς μας τα λέει. Όλοι ήταν εναντίον του Ναπολέοντα. Όλοι εναντίον του κράτους στο οποίο τον νόμο τον διατυπώνει ο άνθρωπος χωρίς την παρουσία του Θεού. Ποια είναι η αλήθεια;

Η αλήθεια ως προς τα διπλωματικά γεγονότα είναι αυτή που σου είπα. Αλήθεια είναι και ότι όσοι πολεμούν τον Ναπολέοντα, δεν πολεμούν την Γαλλική Επανάσταση. Όμως η «αλήθεια» γενικότερα, όπως και οι πλήρεις συνομιλίες πίσω από τις πόρτες μάς είναι άγνωστες. Βέβαιο είναι ότι στις 26/9/1815 υπογράφηκε στο Παρίσι η Ιερά Συμμαχία που δεσμεύει τους υπογράφοντες να πολεμούν εναντίον μελλοντικών «Γαλλικών Επαναστάσεων» και να ασκούν εξουσία στο όνομα του τριαδικού Θεού.

Και τι μ’ αυτό;

26/9/1815 στο Γρηγοριανό ημερολόγιο σημαίνει 14/9/1815 στο τότε Ορθόδοξο.

Θες να πεις ότι η ημερομηνία που διαδίδεται προφορικά για την Φιλική Εταιρεία σχετίζεται με την υπογραφή της Ιεράς Συμμαχίας;

Αυτό που ξέρουμε είναι ότι η Ρωσία πανηγύρισε την υπογραφή της Συνθήκης και οι καμπάνες της χτυπούσαν χαρμόσυνα στην επέτειο εκείνης της ημέρας. Όσο για τον Υψηλάντη, ακόμα και στην κεντρική του προκήρυξη που τα λέει πολύ μπερδεμένα, ξεχωρίζει το σύνθημα «να υψώσωμεν το σημείον δι’ ου πάντοτε νικώμεν! λέγω τον Σταυρόν, και ούτω να εκδικήσωμεν την Πατρίδα…». Στις υπόλοιπες, τα λέει πολύ καθαρότερα. Και οι Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη βρισκόντουσαν πάνω στις σημαίες του.

Δηλαδή, η Επανάσταση του 1821 είχε ως πολιτικό άξονα την χριστιανική πίστη; Και η αποκήρυξη του τσάρου; η λύση του όρκου των Φιλικών και το ανάθεμα του Πατριάρχη;

Ο τσάρος προβλεπόταν να κάνει τον ανήξερο και να εμπλακεί αργότερα σε πόλεμο, με αιτία την νομιμότητα που είχε εξασφαλίσει να προστατεύει τους χριστιανούς υπηκόους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο Πατριάρχης κλήθηκε να βεβαιώσει ότι δεν ήταν υπεύθυνος για τον ξεσηκωμό όλων των χριστιανών της αυτοκρατορίας. Αφού το έκανε, απαγχονίστηκε, αφού τα τεκμήρια έδειχναν ότι ήταν συνυπαίτιος ή κεντρικά υπεύθυνος. Η στάση του Πατριάρχη αποτέλεσε το πρόσχημα της υποχώρησης των Δακών και των Σέρβων. Ο Αλ. Υψηλάντης ηττήθηκε και μετά άρχισε η προσπάθεια κάποιων να αποσυνδέσουν την Πελοπόννησο από το Ιάσιο και το Βουκουρέστι.

Και η καταδίκη της Ιεράς Συμμαχίας που μάθαμε; Έγινε ή δεν έγινε προς την Ελληνική Επανάσταση;

Έγινε, ως μονομερής, Ρωσική στάση. Ουσιαστικά, η Ιερή Συμμαχία είχε μόνον ένα μέλος: την Ρωσία. Δεν έγινε όμως ως συμμαχική στάση. Στο Λάυμπαχ κηρύχθηκαν εκτός νομιμότητας οι λαϊκοί ξεσηκωμοί στην Ισπανία και στην Ιταλία, όχι όμως ο ξεσηκωμός στην Μολδοβλαχία και στον Ελλαδικό κορμό.

Άρα η Ιερά Συμμαχία, αυτή που ιδρύθηκε στις 14/9/1815, βοήθησε στην Επανάσταση και μετά την εγκατέλειψε;

Ως ένα σημείο ναι, όπως πάντα γινόταν με την ρωσική πολιτική που βρισκόταν υπό αδιάκοπη πίεση. Όμως η ρωσική πολιτική έλυσε το ζήτημα μετά την Ναυμαχία του Ναυαρίνου, αφού αυτή επέβαλε μονομερώς, στον Σουλτάνο την αποδοχή της συνθήκης του Λονδίνου. Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος που προβλεπόταν να γίνει ως το 1822, έγινε με έξι χρόνια καθυστέρηση. Στο μεταξύ ο Υψηλάντης βρισκόταν με τ’ αδέλφια του υπό ρωσικό περιορισμό, για να μην περιπλακούν περισσότερο τα πράγματα.

Εννοείς υπό αυστριακό περιορισμό.

Ο «αυστριακός» ήταν στην πραγματικότητα ρωσικός. Ο τσάρος δεν είχε καμιά επιθυμία να φιλοξενεί στο έδαφός του τον Υψηλάντη και να διεξάγει «ανακρίσεις» που θα τον έφερναν σε πολύ δύσκολη θέση να εξηγεί πώς δεν πήρε είδηση την Εταιρεία, πώς βγήκε από τα σύνορά του ο Υψηλάντης και ποιοι τον βοήθησαν από τον ρωσικό στρατό.

Τελικά, ιδρύθηκε ή δεν ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία -έστω- στην Βιέννη το 1814;

Είναι πολύ πιθανό ότι επανιδρύθηκε. Και ως επανίδρυση θεωρήθηκε η ίδρυση των Φίλων των Μουσών, υπέρ των οποίων τάχθηκαν όλοι οι δυτικοί.

Εννοείς τον έρανο που έκανε ο Καποδίστριας στην Βιέννη υπέρ της Εταιρείας των Αθηνών;

Κατατοπισμένο σε βλέπω. Ναι, υπέρ των Αθηνών, του Πηλίου και της Βιέννης μαζεύτηκαν χρήματα. Το 1815 ιδρύθηκε μια Φιλόμουσος στην Βιέννη, ως θυγατρική της ομώνυμης των Αθηνών και συνεργαζόμενη με το Πήλιο. Σε λίγο μεταφέρθηκε στο Μόναχο και στη συνέχεια αυτονομήθηκε από την Αθήνα, στην οποία κουμάντο έκανε η Αγγλία.

Δηλαδή, η Φιλική Εταιρεία ως βιτρίνα, αφανή νομιμότητα και υποστήριξη είχε μια Αγγλο-ρωσική συνεργασία;

Ακριβώς. Οι Φίλοι των Μουσών ήταν οι Φίλοι ή Φιλικοί. Όμως στο παρασκήνιο, ο ρωσικός με τον αγγλικό κλάδο δεν είχαν κοινή επιδίωξη. Αυτοί ήταν που συγκρούστηκαν αναμεταξύ τους. Από το 1823-24 η σύγκρουση έγινε φανερή. Αλλά δεν ήταν η πρώτη. Σύγκρουση μεγάλη είχαμε και το 1818. Γι αυτό και η επίσκεψη του Ξάνθου παρουσιάστηκε ως ανάθεση της Εταιρείας στον Καποδίστρια, ο οποίος την αρνείται.

Πολύ μπερδεμένα όλα αυτά.

Και με πολλά κενά. Όμως με την 14^η Σεπτεμβρίου και την Ελληνική Επανάσταση δεν τελειώσαμε. Στις 14/9/1829 ο Σουλτάνος αναγνωρίζει την αυτονομία των Ελλήνων που υπεγράφη στο Λονδίνο το 1827. Την ίδια μέρα οι Οσμάν αγάς, Οτζακ αγάς και Ασλάν Μουχουρδάρης γράφουν στον Δ. Υψηλάντη ότι αποδέχονται την Συνθήκη αποχώρησής τους από την Ρούμελη και του την στέλνουν υπογεγραμμένη. Όσο για το 1814, οι οργανωτές της Φιλικής έπεισαν τον τσάρο να παρευρεθεί στη Βιέννη σε μια πανηγυρική λειτουργία στην Εκκλησία όπου πήγαιναν οι Έλληνες υπήκοοοι της Οθωμανικής και όχι της Αυστριακής αυτοκρατορίας. Η μαρτυρία μιλάει για «Κυριακή» και η ημερομηνία που βρέθηκε στην Εκκλησία (του Αγ. Γεωργίου) είναι 27/9/1814 που ήταν Τρίτη. Μένει ακόμα να διευκρινιστεί αν η καταγραμμένη ημερομηνία ήταν στο ημερολόγιο της Αυστρίας. Στην περίπτωση αυτή η λειτουργία όπου παρέστησαν ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄, ο Καποδίστριας και ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ίσως έγινε στο διάστημα 13-15 Σεπτεμβρίου.

Το καραβάκι της ιστορίας