Μια επιστολή του Αλ. Μαυροκορδάτου προς τον «πληρεξούσιο του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής» Δημήτριο Υψηλάντη, είναι ένα πραγματικό διαμάντι επαλήθευσης του μεγάλου προβλήματος που λέγεται «Ταυτότητα του 1821». Ευνόητο, ότι η διασταύρωση οφείλει να γίνει με βάση τα πραγματικά στοιχεία και όχι τα πάσης φύσεως ιδεολογικά τσιτάτα που στερούνται ισχυρής τεκμηρίωσης.
Η επιστολή γράφεται όταν η κατάκτηση της Τρίπολης προμηνύει την επικράτηση της Επανάστασης και ενώ ετοιμάζεται η Συνέλευση μέσω της οποίας η Επανάσταση θα επαναπροσδιοριστεί, προκειμένου το αποτέλεσμά της να αναγνωριστεί.
Η επιστολή βρίθει στοιχείων τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν. Σταχυολογούμε ορισμένα μόνον:
- Η επανάσταση είναι υπερεθνική. Προκλήθηκε από την παραδοσιακή πλευρά. Τόσο η φαναριώτικης ευπρέπειας ορολογία (εκλαμπρότατος, σεβαστός Ιεράρχης, πρίγκιψ, κόμης, γένος, φιλογένεια) όσο και το ότι ο Μαυροκορδάτος ξεκάθαρα δηλώνει υφιστάμενος και ελεγχόμενος ως προς τα έργα του από τον Δ. Υψηλάντη, δεν αφήνουν την πραγματική αμφιβολία ότι πρόκειται για μια υπερεθνική υπόθεση των χριστιανών του οθωμανικού κράτους για την οποία ο Μαυροκορδάτος έμμεσα δηλώνει ότι ίσως συμφωνούσε, αν -σε μεταγενέστερο χρόνο- χρειαζόταν ένοπλη εξέγερση. Και το «αν χρειαζόταν» ήταν μια γνωστή -τότε- άποψη που έλεγε ότι με την παρακμή των Οθωμανών και την διείσδυση των φαναριωτών στον κρατικό μηχανισμό, τα όπλα δεν χρειαζόντουσαν. Τα ονόματα των αρχηγών που προτείνει ο Μαυροκορδάτος είναι αριστοκρατικά: ο Μπωαρναί ή ο Καποδίστριας. Αφήνει να εννοηθεί ότι ο θείος του Καρατζάς είναι πρόθυμος να συνδράμει με κάθε τρόπο την Επανάσταση, εφόσον ο Δημ. Υψηλάντης παραιτηθεί από κάθε φιλοδοξία υποκατάστασης του αδελφού του.
- Η επανάσταση που πρέπει να σωθεί είναι η εθνική, δηλαδή η τοπική υπόθεση των Γραικών στον ελλαδικό χώρο. Η επανάσταση που μπορεί να αναγνωρίσει η Ευρώπη είναι μια εθνική υπόθεση ελληνόφωνων χριστιανών. «Εθνικά σχήματα» είναι τα ελληνόφωνα, «Ξένα» είναι τα ορθόδοξα. Ο Μαυροκορδάτος αποφεύγει να σημειώσει την αποκήρυξη του Πατριάρχη που «διευκόλυνε» την αποστασιοποίηση του Βλαντιμιρέσκου, την φυγή του Γ. Καντακουζηνού και γενικά, την πρόωρη διάλυση του στρατού του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Βέβαια, ο Υψηλάντης είχε ειδοποιήσει ότι επρόκειτο να επαναληφθεί το σκηνικό του 1805, οπότε προέτρεπε άπαντες να μην λάβουν υπόψη τον Πατριάρχη (αρχηγό του Γένους).
- Για την αποτυχία του Αλέξανδρου Υψηλάντη ευθύνεται ο ίδιος και μόνον ο ίδιος. Οι Αλ. Μαυροκορδάτος, Ιω. Καρατζάς και μ. Ιγνάτιος βλέποντας την τροπή των πραγμάτων έστειλαν δυο άτομα να συγκρατήσουν τον Υψηλάντη. Ο ένας είδε τον Καποδίστρια (Ιαν. 1821) που μετέβαινε από το Τροπάου στο Λάιμπαχ και τον ρώτησε σχετικά. Ο Καποδίστριας απάντησε ότι δεν έχει εγκρίνει την άμεση εμπλοκή του Υψηλάντη, αλλά τον καθησύχασε ότι κατά την εκτίμησή του ο Υψηλάντης δεν επρόκειτο να αιφνιδιάσει.
- Η επανάσταση άρχισε με το όνομα της Εταιρείας στις προκηρύξεις του Υψηλάντη και αυτό έκανε τους δυνατούς της Ευρώπης να παρεξηγήσουν την Επανάσταση και να εκλάβουν τον Υψηλάντη ως τον Νταντόν των ορθοδόξων. Εδώ ο Μαυροκορδάτος μάλλον εννοεί την Εταιρεία των Φιλικών και όχι τον Φοίνικα των Ελλήνων. Εμφανίστηκαν στις κρυφές προκηρύξεις και όχι στο «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος». Ο Μαυροκορδάτος είδε και τις δυο, αλλά σχολιάζει μόνον την πρώτη. Κατά συνέπεια, κάθε τι που θυμίζει τους «Ιακωβίνους Φιλικούς», κάθε τι που περιέχει τον τίτλο «αρχηγός, Επίτροπος, πληρεξούσιος του Επιτρόπου» πρέπει να απαλειφθεί.
Αναμενόμενο: οι αντιφάσεις του Μαυροκορδάτου είναι τεράστιες.
- Ξεχωρίζει η λύπη του για τον «εξαναγκασμό της Ρωσίας» να μην αναγνωρίσει την επανάσταση, κάτι που οφείλεται στα λάθη του Αλ. Υψηλάντη. Δηλαδή, η Ρωσία της Ιεράς Συμμαχίας ανεχόταν στην επικράτειά της ιακωβινικές οργανώσεις, αλλά δεν συμφωνούσε να γίνουν όργανα διάλυσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
- Η υπόθεση με τον Αλή πασά δεν μπορούσε βέβαια να ειπωθεί ανοιχτά, αλλά εδώ ο Μαυροκορδάτος μιλά σα να μη γνωρίζει ο ίδιος ή ο Δ. Υψηλάντης ότι η Επανάσταση στηρίχθηκε στη συνεργασία με τον Αλή πασά, κάτι που ομολογεί και ο Ι. Καρατζάς.
- Ο Υψηλάντης ζωγραφίζεται ως καρμπονάρος-ιακωβίνος. Η Εταιρεία των Φιλικών ήταν σταμπαρισμένη -κατά τον Μαυροκορδάτο- ως μια «αριστερή» οργάνωση που ήθελε, κατά τα πρότυπα των Ιακωβίνων, μια αβασίλευτη λαϊκή δημοκρατία. Όμως, σύμφωνα με όλες ανεξαιρέτως τις πηγές, σημαία με το γνωστό σύμβολο της Εταιρείας δεν υψώθηκε στο Ιάσιο. Υψώθηκε η σημαία του Φοίνικα των Ελλήνων. Ο Φοίνικας καταργήθηκε σιωπηρά μετά την πρώτη Εθνοσυνέλευση και τον Μάιο του 1822 ο Μαυροκορδάτος παρήγγειλε του Δ. Υψηλάντη να πειθαρχήσει στο σχετικό Ψήφισμα της γαλανόλευκης και να πάψει να τον χρησιμοποιεί. Ο Καποδίστριας επανέφερε τον Φοίνικα στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση σημειώνοντας ότι κακώς καταργήθηκε. Ο Φοίνικας υπήρξε οικογενειακό έμβλημα των Μαυροκορδάτων, σύμβολο της αναγέννησης των Ελλήνων. Εμφανίζεται το 1620 μαζί με το «Εν τούτω Νίκα» που θα είναι κεντρικό σύνθημα του Αλ. Υψηλάντη. Το 1821 ο Αλέξανδρος Ν. Μαυροκορδάτος βρισκόταν αντίπαλος υπερεθνικού Φοίνικα και αντίπαλος του Αλεξάνδρου Ι. Μαυροκορδάτου με τον οποίο συνεργάζονταν οι οικογένειες Υψηλάντη και Καποδίστρια στις προηγούμενες, άκαρπες φάσεις.
Η υπόθεση «πρίγκιψ Καρατζάς» έχει πλούσιο υπόβαθρο. Έτσι ονομάζει ο Μαυροκορδάτος τον Κωστάκη Καρατζά που έχει φτάσει μαζί του. Είναι γιος του Ιωάννη και πρώτος του εξάδελφος. Ο Κωστάκης, εγκατέλειψε τον αγώνα, αφού απέτυχε να δημιουργήσει ερείσματα υπέρ του πάμπλουτου πατρός του στην αρχηγία της Επανάστασης. Ο Αλέξ. Καντακουζηνός μας πληροφορεί ότι ο Ι. Καρατζάς ήταν «υποψήφιος» για την θέση του Αλ. Υψηλάντη. Πρόκειται για την υπόθεση 1818-20 η οποία γέννησε την Εταιρεία των Φιλικών (ίδρυσε ένα νέο σχήμα), προκειμένου να κατευναστούν οι αντιδράσεις και οι προσπάθειες υπονόμευσης της προγενέστερης Εταιρείας, όταν μαθεύτηκε ότι ο Καποδίστριας δεν θα ηγηθεί της Επανάστασης και για την θέση αυτή προοριζόταν ο Υψηλάντης. Για αρχηγό της Επανάστασης οι αντικαποδιστριακοί (και οι εξ αυτών παρασυρόμενοι) υποστήριζαν τον Καποδίστρια. Το έκαναν για να αναβάλλουν (ματαιώσουν) την Επανάσταση, γνωρίζοντας ότι ο Καρατζάς δεν μπορούσε να αναδειχθεί και ότι ο Καποδίστριας δεν θα μπορούσε να κάψει την Ρωσία και την πολιτική του τσάρου Αλέξανδρου. Ο Ξάνθος επιβεβαιώνει τα περί διχασμού στην Πόλη ως προς την αρχηγία (του κράτους), χωρίς να αναφέρει τον Καρατζά. Ο Ν. Υψηλάντης επιβεβαιώνει διχασμό μεταξύ υποστηρικτών Καποδίστρια & Υψηλάντη και αναφέρει τον Καρατζά μόνο ως έναν παράγοντα αποφασιστικής σημασίας τον οποίο θα προσέγγιζε ο Τσακάλωφ. Το έγγραφο της 22.9.1818 αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο μιας «Φιλικής Εταιρείας» που δήθεν ιδρύθηκε από τους ανώνυμους της Οδησσού. Τελικά, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ανέλαβε Γενικός Έφορος και Γενικός Επίτροπος της Αρχής, μιας Αρχής της οποίας την ύπαρξη αμφισβητεί ο Μαυροκορδάτος και η οποία, σύμφωνα με την 22.9.1818 θα αναλάμβανε με πρώτο μεταξύ εννέα ίσων τον Καποδίστρια να οργανώσει και να κηρύξει την Επανάσταση. Μετά το 1844 ο εξοντωτικά αντιφατικός και πλήρως εκβιαζόμενος Ξάνθος ανέλαβε να εντάξει και τον Μαυροκορδάτο στην [διαστελλόμενη] δεκαεξαμελή Αρχή, δείχνοντας ότι η Επανάσταση ήταν δημοκρατική εν τη γενέσει της. Ήταν ο ίδιος Ξάνθος που αυτολογοκρίθηκε στο μοναδικό δημόσιο κείμενό του (1845) ως προς τον Καποδίστρια, τον τσάρο και τον Αλή πασά και ο οποίος -όπως μάθαμε το 2002- έγραψε δυο φορές στις 19.3.1821 ότι ο Αλ. Υψηλάντης «έλαβε διαταγήν να κινήσει δια της Δακίας». Ποια Αρχή λοιπόν αμφισβήτησε το 1821 ο Μαυροκορδάτος; Αυτή των 8-16 ή κάποια άλλη;
Το σημαντικότερο σημείο είναι αυτό της συνάντησης Τσακάλωφ-Καποδίστρια που αναφέρει στο υστερόγραφο. Όμως, ο Τσακάλωφ είναι ο ένας από τους δυο που στάλθηκαν από τον κύκλο της Πίζας για να «συνετίσουν τον Υψηλάντη» επειδή παρίστανε τον μοναδικό αρχηγό και προετοίμαζε την άμεση εξέγερση από το Κισινόφ της Βεσσαραβίας. Ο άλλος ήταν ο Αναγνωστόπουλος, για τον οποίο διαδόθηκε [σκοπίμως] ότι γύρισε στις ηγεμονίες και από εκεί θα πήγαινε στην Ρωσία να δολοφονήσει τον Υψηλάντη. Βέβαιο είναι ότι η Πίζα έπαιζε έναν σημαντικό ρόλο και η θέση της ήταν φιλοδυτική / εθνική. Όμως ο μ. Ιγνάτιος είναι μια προσωπικότητα παλιά και δύσκολη στην εξιχνίαση. Συνεργάστηκε με τον Καποδίστρια στην Φιλόμουσο και την κρίσιμη στιγμή του 1826/27 είπε «Καποδίστριας», όταν η λέξη αυτή δημιουργούσε οργή στον συνασπισμό των Υδραίων και του Μαυροκορδάτου. Ο Καποδίστριας περίμενε τον Τσακάλωφ στη Βιέννη, η προηγούμενη σχέση των δυο είναι επιβεβαιωμένη και ο Μαυροκορδάτος λέει ξεκάθαρα στον πρώτο μέσω του δεύτερου «τι είναι αυτά που ετοιμάζει ο Υψηλάντης; τα εγκρίνεις;» Ο Καποδίστριας απαντά, αλλά περισσότερο μετράει η ερώτηση, όχι η απάντηση. Ως τι ρωτάται ο Καποδίστριας; Ως περαστικός; Ως φίλος του Υψηλάντη; Ως σύμβουλος του τσάρου; Ή ως εκείνος που ελέγχει και καθοδηγεί τον Υψηλάντη; Ο Υψηλάντης το ορκίστηκε, λίγο πριν πεθάνει, τα στοιχεία συνηγορούν στην αλήθεια του πράγματος, ενώ οι διαψεύσεις του Καποδίστρια διαψεύδονται. Ο Φιλήμων είναι αυτός που προσπαθούσε πάντα να δείξει, χωρίς να πει, ότι πίσω από την υπόθεση της «Φιλικής» βρισκόταν η «Φιλόμουσος». Ο υψηλαντιστής Φιλήμων στον τόμο Β’, σ. 224-228 προτίμησε να περικόψει την επιστολή του Υψηλάντη, ώστε να μην «ενοχοποιήσει» απόλυτα τον Καποδίστρια και την Ρωσία. Επιπρόσθετα, ο Φιλήμων διέκοψε το Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως το 1861 (Δ΄ τόμο), το οποίο σχεδίαζε -στην τελική του μορφή- να ονομάσει «Φοίνιξ Αναγεννώμενος». Το διέκοψε, επειδή τον πρόλαβε η έξωση του Όθωνα. Η συμφωνία μεταξύ Ρωσίας-Αγγλίας στην οποία οφείλονταν και τα γεγονότα του 1843 τελεσφόρησε και σηματοδότησε την παραίτηση της Ρωσίας από την υπόθεση «Ελλάς» και την παραίτηση του Φιλήμονα από την έκδοση άλλων 7 τόμων του «Φοίνικα». Γι’ αυτό και ως προς τα πρόσωπα της Οδησσού, έγραψε στην αρχή του Δ΄ τόμου ότι ούτε ο Ξάνθος, ούτε ο Σκουφάς, ούτε ο Αναγνωστόπουλος ήταν πρώτο μέλος της Εταιρείας. Ήταν ο Τσακάλωφ, ο οποίος, για τον ίδιο λόγο, μετείχε στο Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο.
Στέργιος Ζυγούρας
ΥΓ Ο Μαυροκορδάτος που τόσο πάσχιζε για τη Συνέλευση στα Σάλωνα το 21, απέφυγε όσο τίποτα να την κάνει το 1824. Μετά από αλλεπάλληλες προσκλήσεις των Νέγρη, Οδυσσέα, Στάνχοπ, είπε τελικά «θα έρθουμε, κι εγώ κι ο Μπάιρον» (από το Μεσολόγγι). Ως γνωστό, ο Μπάιρον δεν πρόφτασε ποτέ να πάει. Ούτε ο Μαυροκροδάτος, που διέδιδε ότι σκόπευαν να τον δολοφονήσουν. Ενδιαφέρον είναι ότι ο Μαυροκορδάτος εμφανίστηκε για 2η φορά στο Μεσολόγγι τον Δεκέμβριο του 1823, μετά από εντονότατο καθολικό αίτημα των τοπικών παραγόντων που τον καλούσαν ως Μεσσία Σωτηρίας της Δ. Ελλάδος. Το 1825 αρκετοί εξ αυτών αναίρεσαν την απόφασή τους. Αντίθετα από ό,τι λέει στο γράμμα του για την Πελοπόννησο, από το 1821 ο προορισμός του Μαυροκορδάτου ήταν ένας: το Μεσολόγγι.
Δείτε επίσης:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου