Μια τεράστια επέτειος: 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΥΣΤΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (Κέρκυρα, 6/4/1819)

Μια τεράστια επέτειος που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη: Σαν σήμερα, πριν από 200 χρόνια, στις 6 Απριλίου 1819, (με το παλιό ορθόδοξο ημερολόγιο) γράφτηκε στην Κέρκυρα η επίσημη διακήρυξη του επαναστατικού στόχου και η έκκληση προσήλωσης σ’ αυτόν. Την ημερομηνία δεν θα την βρείτε στα σχολικά βιβλία, ούτε ακόμη στην πανεπιστημιακή ιστορία. Ο λόγος; Το κείμενο έγραψε ένας «άσχετος» ή «αντίθετος» με την Επανάσταση. Ο Ιωάννης Καποδίστριας. Ο -κατόπιν βασάνων- «επιλεγμένος» να κυβερνήσει το κράτος που προέκυπτε από την Επανάσταση του 1821. Το κράτος που αναγνώριζε και εγγυόταν η Ρωσία, η Μ. Βρετανία και η Γαλλία. Ευνόητο είναι ότι η διακήρυξη έγινε μυστικά. Παραδόθηκε σε επιλεγμένα πρόσωπα με την εντολή να κυκλοφορήσει ευρέως μετά την έκρηξη της Επανάστασης, πράγμα που έγινε.

Η ιστορία που διαλαλεί την «Ελληνική Νομαρχία» ως το βασικό κείμενο του ελληνικού επαναστατικού στόχου δεν απατάται με έναν μόνο τρόπο. Ταυτόχρονα αποσιωπά ή υποβαθμίζει την επίσκεψη του Καποδίστρια στην Κέρκυρα το 1819. Στην καλύτερη περίπτωση, εντοπίζει και

εκδίδει το καποδιστριακό κείμενο, ονομάζοντάς το «Εγκύκλια επιστολή του Καποδίστρια» (Ελευθέριος Πρεβελάκης, 3^ο Πανιόνιο Συνέδριο, 1965). Τα δυο ανώνυμα κείμενα φαίνονται άσχετα μεταξύ τους, όμως πέρα από αντίθετα, είναι και απολύτως σχετικά. Το πρώτο κείμενο εκφράζει την αντίρρηση και την αντίδραση στην Επανάσταση του ~1807. Η υλοποίηση της αντίδρασης είναι και ο λόγος για τον οποίο ο Καποδίστριας βρέθηκε στην Ρωσία. Το δεύτερο κείμενο εκφράζει την έκκληση και την προτροπή να τηρηθεί η παρασκηνιακή συμφωνία, μετά την εταιρική κρίση του 1818. Από το 1817 διακρίνεται μια κοραϊκή αντίδραση μέσα στην Φιλική Εταιρεία η οποία κορυφώνεται μετά τον θάνατο του Σκουφά. Η Εταιρεία απειλείται με διάλυση, καθώς οι δυο κλάδοι που την συγκροτούν βρίσκονται σε απόλυτη σύγκρουση. Ως εκ θαύματος, στις αρχές του 1819 τα προβλήματα δείχνουν να έχουν ξεπεραστεί. Ο Γρηγόριος Ε΄ ανεβαίνει για τρίτη φορά στον Πατριαρχικό θρόνο και ο Κοραής (ένας ακόμα «άσχετος» με την επαναστατική διαδικασία) επιδοκιμάζει μέσα από τον Λόγιο Ερμή, συνδέοντας το γεγονός με την επερχόμενη Επανάσταση στην οποία ήταν διαρκώς παρών (!). Η απόφαση έχει ληφθεί. Ο Καποδίστριας φθάνει στην Κέρκυρα για να βάλει τις κρίσιμες πινελιές.

Το 1965, ο Ελευθ. Πρεβελάκης, διευθυντής του Κέντρου Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών έκανε το περισσότερο που μπορούσε. Ήδη βρισκόταν σε εξέλιξη ο αντίπαλος πόλος: το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών του Κωνσταντίνου Δημαρά που από το 1962 είχε δείξει τις διαθέσεις του. Έσπευσε να «διορθώσει» και να ανακατευθύνει την «Αυτοβιογραφία» του Καποδίστρια, ένα υπόμνημα δηλαδή του 1826 που τυπώθηκε για πρώτη φορά ολόκληρο το 1940. Όλες οι κινήσεις έδειχναν όχι μόνον την συνεχιζόμενη διαμάχη, αλλά και την αδυναμία να εμφανιστεί αυτή η διαμάχη ανοιχτά. Η μεν κρατική ιστορία είχε τηρήσει τον ιστορικό συμβιβασμό των μέσων του 19^ου αιώνα, η δε μαρξιστική σχολή περνούσε σ’ ένα νέο επίπεδο παραβίασης της συμφωνίας. Τα «ιδρυτικά» πρόσωπα της Φιλικής Εταιρείας δεν θα πειράζονταν, όμως ο ρόλος του Καποδίστρια έπρεπε να μείνει καλά θαμμένος. Και κείμενα καποδιστριακά όπως το Υπόμνημα του 1826 και η Διακήρυξη του 1819 ανέτρεπαν την «άρνηση του Καποδίστρια να ηγηθεί της Φιλικής Εταιρείας» και χαλούσαν την συνταγή της νεωτερικής (βολταιρικής) Επανάστασης που ετοίμαζε ο «νεοελληνικός» διαφωτισμός του Δημαρά.

Την Άνοιξη του 1819 ο Καποδίστριας βρίσκεται στην Κέρκυρα. Επιδίδει στους Φιλικούς και σε κρίσιμους πολιτικούς παράγοντες (όπως ο πρέσβης της Ρωσίας στην Κων/πολη) ένα κείμενο. Η ημερομηνία του κειμένου είναι συμβολικά επιλεγμένη. 6/18 Απριλίου 1819, δηλαδή ανήμερα του Πάσχα. Σε ποιους απευθύνεται το κείμενο; Στα «τέκνα της Αγίας Μητέρας μας Εκκλησίας» με πρώτη υπόμνηση την φράση: «Είμαστε όλοι αδέλφια». Το βασικό νόημα του κειμένου συνοψίζεται στην φράση «Δεν υπάρχει Ελευθερία έξω από την Εκκλησία» και περιλαμβάνει τα εξής σημεία:

• Το Έθνος πρέπει να είναι εξολοκλήρου αφιερωμένο στην Εκκλησία
• Η δημόσια παιδεία πρέπει να είναι ταυτόσημη με του κλήρου
• Ο φιλελευθερισμός δεν πρέπει να ανατρέψει την χριστιανική πίστη του λαού

Στο κείμενο Από την Ανάσταση του 1819 στην Επανάσταση του 1821 διαβάστε μια μακροσκελή ανάλυση των συνθηκών υπό τις οποίες γράφτηκε η διακήρυξη ου 1819 και τι άλλο έκανε ο Καποδίστριας από την Κέρκυρα για την Επανάσταση που -ουσιαστικά- θα άρχιζε το 1820 από την Ήπειρο με τον πόλεμο Σουλτάνου-Αλή πασά. Το καποδιστριακό κείμενο θα το διαβάσετε εδώ ή εδώ.

Στέργιος Ζυγούρας

Το καραβάκι της ιστορίας