Η πρώτη ανώνυμη έκδοση για την καταστροφή του Σουλίου, συμβατή μέσα και έξω με το πνεύμα της νεωτερικότητας, φαίνεται ότι διόλου δεν συγκίνησε τον Κοραή |
Το ζήτημα του Περραιβού δεν κλείνει εύκολα. Μεγάλο μέρος της αλληλογραφίας του παραμένει άφαντο. Το 1965 ο Λ. Βρανούσης ανακοίνωσε την βεβαιότητα για την ύπαρξή της σε οικογενειακά αρχεία της Κέρκυρας. Ο Περραιβός αποτελεί έναν βασικό συνδετικό κρίκο μεταξύ Ρήγα και Φιλικής, αλλά και έναν σημαντικό συνεργάτη του Καποδίστρια. Κινείται ταυτόχρονα στον χώρο της λογιότητας και της αποστολικής δράσης. Αποδεικνύεται δρομέας μεγάλων αποστάσεων. Δείχνει έμπειρος, συνετός, εχέμυθος και αποτελεσματικός. Παρότι έχει ισχυρή φλόγα μέσα του, χρησιμοποιεί λόγο ενωτικό. Φροντίζει να περνά απαρατήρητος, κάτι που αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό των συνεργατών του Καποδίστρια. Στα βιβλία του εμφανίζει κενά, σοβαρά ερωτηματικά, λάθη και αντιφατικά στοιχεία, πράγμα κοινό σε όλους τους Φιλικούς. Κάποια στοιχεία όμως στον Περραιβό είναι περισσότερο χτυπητά και αρκετά διαφορετικά. Το 1803 εκδίδει ανώνυμα στο Παρίσι το πιο σημαντικό έργο του «Ιστορία σύντομος του Σουλίου και της Πάργας, περιέχουσα την αρχαιότητα αυτών και ηρωικούς μετά των Τούρκων πολέμους, και μάλιστα τους του Σουλίου μετά του Αλή Πασιά κατοίκου των Ιωαννίνων και ηγεμόνος της Γραικίας και Μακεδονίας».
Λέει ότι γράφει την ιστορία του πολέμου του 1792 για να μην αποσιωποιηθούν τα κατορθώματα των Σουλιωτών εναντίον του Αλή πασά. Στην πραγματικότητα γράφει, για να επηρεάσει την εξέλιξη της Επανάστασης. Η ιστορία αυτή είναι το πρώτο απομνημόνευμα της Επανάστασης. Αφορά στην περίοδο Λάμπρου-Ρήγα που προέρχεται και ακολουθεί τον πόλεμο Ρωσίας & Αυστρίας εναντίον Οθωμανών (1787-1792). Τον πόλεμο που θα διακόψει η Γαλλική Επανάσταση. Επειδή τα γεγονότα αυτής της περιόδου στον ελλαδικό χώρο είναι ελάχιστα γνωστά, η αποτίμηση όσων γράφει ο Περραιβός είναι δύσκολη. Η σύγκριση γίνεται κυρίως με τον εαυτό του. Στον πρόλογο απευθύνεται στους «Φίλους Έλληνες«.
Συνέχεια