Στη μελέτη του Dr. Zacharias Fögen (DOI 10.1097/MD.00000000028924), η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό MEDICINE μετά από εκτενή αξιολόγηση από ομοτίμους, ο ιατρός διατύπωσε τη θεωρία ότι οι μάσκες επιδεινώνουν την πορεία της νόσου για τους μολυσμένους ανθρώπους μέσω αυτού που ονόμασε “φαινόμενο Foegen”.
Την περίοδο εκείνη, το αποτέλεσμα αυτό επαναλήφθηκε στις ΗΠΑ με τη μελέτη του Adjodah.
Τώρα, μια μελέτη που αξιολογήθηκε από ομότιμους στο περιοδικό CUREUS δείχνει ότι δεν υπάρχει σχέση μεταξύ της συμμόρφωσης με τη μάσκα („mask compliance“) και του αριθμού των περιστατικών, αλλά υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ της συμμόρφωσης με τη μάσκα και των θανάτων. Αυτό σημαίνει: περισσότερη χρήση μάσκας, ο ίδιος αριθμός κρουσμάτων, αλλά περισσότεροι θάνατοι.
Αυτό επιβεβαιώνει και πάλι την αυξημένη θνησιμότητα των περιπτώσεων που διαπιστώθηκε στη μελέτη του Dr. Fögen. Εμείς ακόμα δεν μπορούμε να κατανοήσουμε το φαινόμενο, να κυκλοφορεί ο κόσμος ακόμα με μάσκες ενώ
γνωρίζει πλέον και είναι αποδεδειγμένο ότι δεν συνεισφέρουν πουθενά. Αλλα για το φαινόμενο αυτό ας μας μιλήσουν καλύτερα οι ψυχολόγοι και οι κοινωνιολόγοι.Συσχέτιση μεταξύ της συμμόρφωσης με τη μάσκα και των εκβάσεων της COVID-19 στην Ευρώπη
Σύνοψη
Η υποχρέωση χρήσης μάσκας ήταν η πιο συχνή μη φαρμακευτική παρέμβαση κατά τη διάρκεια της πανδημίας της νόσου COVID-19. Οι περισσότερες χώρες έχουν εφαρμόσει συστάσεις ή εντολές σχετικά με τη χρήση μάσκας σε δημόσιους χώρους. Στόχος αυτής της σύντομης μελέτης ήταν να αναλυθεί η συσχέτιση μεταξύ της χρήσης μάσκας και των ποσοστών νοσηρότητας και θνησιμότητας κατά τη διάρκεια του χειμώνα 2020-2021 στην Ευρώπη. Αναλύθηκαν και διασταυρώθηκαν δεδομένα από 35 ευρωπαϊκές χώρες σχετικά με τη νοσηρότητα, τη θνησιμότητα και τη χρήση μάσκας κατά τη διάρκεια μιας περιόδου έξι μηνών. Η χρήση μάσκας ήταν πιο ομοιογενής στην Ανατολική Ευρώπη από ό,τι στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Οι συντελεστές συσχέτισης Spearman μεταξύ της χρήσης μάσκας και των εκβάσεων COVID-19 ήταν είτε μηδενικοί είτε θετικοί, ανάλογα με την υποομάδα χωρών και τον τύπο της έκβασης (κρούσματα ή θάνατοι). Οι θετικοί συσχετισμοί ήταν ισχυρότεροι στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης από ό,τι στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Τα ευρήματα αυτά δείχνουν ότι οι χώρες με υψηλά επίπεδα συμμόρφωσης με τις μάσκες δεν είχαν καλύτερες επιδόσεις από εκείνες με χαμηλή χρήση μάσκας.
Εισαγωγή
Η καθολική χρήση μάσκας εισήχθη κατά τη διάρκεια της πανδημίας της νόσου COVID-19 σε πρωτοφανή παγκόσμια κλίμακα ως σημαντικό εργαλείο για τον περιορισμό της μετάδοσης του ιού μεταξύ δυνητικά ευπαθών ατόμων. Οι μάσκες προσώπου εξακολουθούν να αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά και αμφιλεγόμενα σύμβολα στον αγώνα κατά της COVID-19. Δύο μεγάλες τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές σχετικά με την αποτελεσματικότητα των μασκών που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας βγήκαν με ανάμεικτα αποτελέσματα [1,2]. Αρκετές μελέτες που ανέλυσαν την επίδραση των μασκών στον γενικό πληθυσμό (οικολογικές μελέτες) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι μάσκες συνδέονταν με μείωση της μετάδοσης και των κρουσμάτων [3-7]. Ωστόσο, οι μελέτες αυτές περιορίστηκαν στο καλοκαίρι και στις αρχές του φθινοπώρου του 2020. Από τον Μάρτιο του 2020 και μετά, η μία χώρα μετά την άλλη θέσπισε κάποια μορφή εντολής ή σύστασης για μάσκες. Η αυστηρότητα αυτών των μέτρων διέφερε μεταξύ των διαφόρων χωρών και, ως εκ τούτου, είχαν ως αποτέλεσμα διαφορετικά ποσοστά συμμόρφωσης με τις μάσκες, τα οποία κυμαίνονταν από 5% έως 95% [8]. Αυτή η ανομοιογένεια στη χρήση μάσκας μεταξύ γειτονικών χωρών παρείχε μια ιδανική ευκαιρία να εξεταστεί η επίδραση αυτής της μη φαρμακευτικής παρέμβασης στην εξέλιξη μιας ισχυρής έξαρσης της COVID-19.
Σχεδιασμός μελέτης
Αυτή η ανάλυση είχε ως στόχο να επαληθεύσει εάν η χρήση μάσκας συσχετίζεται με τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα της COVID-19. Για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες ελήφθησαν ημερήσια δεδομένα για τα κρούσματα και τους θανάτους COVID-19 και για τη χρήση μάσκας. Το σκεπτικό πίσω από την επιλογή των ευρωπαϊκών χωρών για σύγκριση βασίστηκε σε τέσσερα σημεία:
- (1) διαθεσιμότητα και αξιοπιστία των δεδομένων,
- (2) σχετική ομοιογένεια του πληθυσμού και κοινό ιστορικό επιδημιών (η σύγκριση χωρών από διαφορετικές ηπείρους μπορεί να επιφέρει πάρα πολλούς παράγοντες σύγχυσης),
- (3) παρόμοια ηλικιακή διαστρωμάτωση και πρόσβαση σε υγειονομική βοήθεια και
- (4) αποκλίνουσες πολιτικές μάσκας και διαφορετικά ποσοστά χρήσης μάσκας μεταξύ των διαφορετικών πληθυσμών, παρά το γεγονός ότι ολόκληρη η ήπειρος βίωνε έξαρση της COVID-19 κατά τη χρονική περίοδο που αναλύθηκε στην παρούσα μελέτη.
Κριτήριο ένταξης
Τα δεδομένα συλλέχθηκαν από τις ακόλουθες χώρες της Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης: Τσεχία, Ουγγαρία, Βόρεια Μακεδονία, Πολωνία, Ρουμανία, Σερβία, Σλοβακία, Σλοβενία, Λευκορωσία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Δημοκρατία της Μολδαβίας, Ουκρανία, Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Νορβηγία, Πορτογαλία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο και Βόρεια Ιρλανδία. Το κριτήριο συμπερίληψης ήταν το μέγεθος του πληθυσμού να υπερβαίνει το ένα εκατομμύριο άτομα.
Ανάκτηση δεδομένων
Τα δεδομένα σχετικά με τη νοσηρότητα, τη θνησιμότητα και τη χρήση μάσκας ανακτήθηκαν από το Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME) του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον [8]. Τα δεδομένα από το IHME λήφθηκαν στις 14 Φεβρουαρίου 2022. Οι πηγές δεδομένων χρήσης μάσκας του IHME είναι η ομάδα Delphi στο Πανεπιστήμιο Carnegie Mellon και οι έρευνες COVID-19 Trends and Impact Surveys του Πανεπιστημίου του Maryland, σε συνεργασία με το Facebook, το Kaiser Family Foundation και η έρευνα YouGov COVID-19 Behaviour Tracker Survey (https://www.healthdata.org). Τα δεδομένα σχετικά με τον εμβολιασμό ελήφθησαν από το Our World in Data (OWID) [9] στις 4 Απριλίου 2022.
Στατιστική ανάλυση
Συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν δεδομένα από 35 ευρωπαϊκές χώρες σχετικά με τη νοσηρότητα, τη θνησιμότητα και τη χρήση μάσκας κατά τη διάρκεια μιας περιόδου έξι μηνών. Οι αναλύσεις συσχέτισης Spearman και οι έλεγχοι κανονικότητας Shapiro-Wilk έγιναν στο JASP (έκδοση 0.15- Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ, Άμστερνταμ, Κάτω Χώρες) [10] και οι γραμμικές παλινδρομήσεις στο Wolfram Mathematica 13.0 (Wolfram Research, Inc., Champaign, Ιλινόις) [11].
Αποτελέσματα
Η παρούσα σύντομη ανακοίνωση παρουσιάζει τη συσχέτιση μεταξύ του ποσοστού χρήσης μάσκας στον πληθυσμό και του αριθμού των κρουσμάτων (ανά εκατομμύριο) και των θανάτων (ανά εκατομμύριο) από τον Οκτώβριο του 2020 έως τον Μάρτιο του 2021 σε 35 ευρωπαϊκές χώρες (Πίνακας 1). Για την ανάλυση αυτή επιλέχθηκαν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Δυτικής και της Ανατολικής Ευρώπης, με πληθυσμό άνω του ενός εκατομμυρίου κατοίκων, που περιλαμβάνουν συνολικά 602 εκατομμύρια ανθρώπους. Όλες οι χώρες που αναλύθηκαν υπέστησαν κορύφωση της μόλυνσης COVID-19 κατά τη διάρκεια αυτών των έξι μηνών (Σχήματα 1, 2). Το μέσο ποσοστό χρήσης μάσκας κατά την αναφερόμενη περίοδο ήταν 60,9% ± 19,9%, ελαφρώς υψηλότερο στην Ανατολική από ό,τι στη Δυτική Ευρώπη (62,1% και 59,6%, αντίστοιχα). Ωστόσο, το επίπεδο συμμόρφωσης με τη χρήση μάσκας ήταν σημαντικά πιο ομοιογενές στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (SD = 13,4%) από ό,τι στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης (SD = 25,4%).
| Χώρα | Μέση χρήση μάσκας1 | Κρούσματα/εκατομμύριο | Θάνατοι/εκατομμύριο |
| Albania | 53% | 40990 | 679 |
| Bosnia and Herzegovina | 40% | 43078 | 1738 |
| Bulgaria | 55% | 46405 | 1784 |
| Croatia | 29% | 60039 | 1334 |
| Czechia | 52% | 137494 | 2418 |
| Hungary | 77% | 64704 | 2064 |
| North Macedonia | 67% | 52048 | 1413 |
| Poland | 72% | 57966 | 1315 |
| Romania | 81% | 42898 | 1121 |
| Serbia | 54% | 64829 | 521 |
| Slovakia | 76% | 128326 | 1779 |
| Slovenia | 69% | 101198 | 1879 |
| Belarus | 55% | 25595 | 149 |
| Estonia | 64% | 78525 | 639 |
| Latvia | 64% | 52493 | 972 |
| Lithuania | 74% | 75664 | 1252 |
| Republic of Moldova | 66% | 48045 | 1102 |
| Ukraine | 67% | 34298 | 686 |
| Austria | 55% | 56237 | 959 |
| Belgium | 71% | 66905 | 1135 |
| Denmark | 14% | 34942 | 312 |
| Finland | 46% | 12252 | 100 |
| France | 76% | 58354 | 928 |
| Germany | 57% | 29671 | 791 |
| Greece | 84% | 23722 | 745 |
| Ireland | 71% | 40270 | 587 |
| Italy | 91% | 54310 | 1223 |
| Netherlands | 51% | 68009 | 596 |
| Norway | 29% | 15340 | 75 |
| Portugal | 84% | 70056 | 1397 |
| Spain | 95% | 55480 | 968 |
| Sweden | 5% | 70356 | 759 |
| Switzerland | 53% | 62669 | 927 |
| United Kingdom | 62% | 57689 | 1363 |
| Northern Ireland | 68% | 54567 | 1039 |
| Shapiro-Wilk p-value2 | 0.056 | 0.004 | 0.693 |
1 Ποσοστό του πληθυσμού που αναφέρει ότι φοράει πάντα μάσκα όταν φεύγει από το σπίτι.
2 Test Shapiro-Wilk για την κανονικότητα.
Η περιοχή μεταξύ των κατακόρυφων μαύρων γραμμών αντιστοιχεί στην περίοδο που αναλύεται στην παρούσα μελέτη (1 Οκτωβρίου 2020 έως 31 Μαρτίου 2021). Τα δεδομένα αντλήθηκαν στις 14 Φεβρουαρίου 2022 από το Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME).
Η περιοχή μεταξύ των κατακόρυφων μαύρων γραμμών αντιστοιχεί στην περίοδο που αναλύεται στην παρούσα μελέτη (1 Οκτωβρίου 2020 έως 31 Μαρτίου 2021). Τα δεδομένα αντλήθηκαν στις 14 Φεβρουαρίου 2022 από το Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME).
Παραδόξως, παρατηρήθηκαν ασθενείς θετικές συσχετίσεις όταν η συμμόρφωση με τις μάσκες απεικονίστηκε σε σχέση με τη νοσηρότητα (κρούσματα/έτος) ή τη θνησιμότητα (θάνατοι/έτος) σε κάθε χώρα (Σχήμα 3). Ούτε ο αριθμός των περιστατικών ούτε το ποσοστό χρήσης μάσκας ακολούθησαν κατανομή Gauss (οι τιμές p-values Shapiro-Wilk ήταν 0,004 και 0,0536, αντίστοιχα). Για την ποσοτικοποίηση της συσχέτισης μεταξύ της χρήσης μάσκας, των περιστατικών και των θανάτων εφαρμόστηκε το τεστ κατάταξης του Spearman (Πίνακας 2). Η θετική συσχέτιση μεταξύ της χρήσης μάσκας και των περιστατικών δεν ήταν στατιστικά σημαντική (rho = 0,136, p = 0,436), ενώ η συσχέτιση μεταξύ της χρήσης μάσκας και των θανάτων ήταν θετική και σημαντική (rho = 0,351, p = 0,039). Η συσχέτιση Spearman μεταξύ μάσκας και θανάτων ήταν σημαντικά υψηλότερη στις χώρες της Δυτικής από ό,τι στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης: 0,627 (p = 0,007) και 0,164 (p = 0,514), αντίστοιχα. Η διαφορά αυτή θα μπορούσε να σχετίζεται με το γεγονός ότι οι πολυπληθέστερες χώρες βρίσκονται στη Δυτική Ευρώπη. Ωστόσο, οι συσχετίσεις δεν άλλαξαν σημαντικά όταν εξαιρέθηκαν από την ανάλυση οι επτά χώρες με πληθυσμό > 20 εκατομμύρια (περιπτώσεις rho = 0,129 (p = 0,513), θάνατοι rho = 0,375 (p = 0,049)). Αξιολογήθηκαν επίσης αναλύσεις άλλων υποομάδων, όπως χώρες με πληθυσμό μικρότερο ή μεγαλύτερο από έξι εκατομμύρια, μεγαλύτερο από 10 εκατομμύρια ή μεγαλύτερο από 15 εκατομμύρια. Κανένας από αυτούς τους ελέγχους δεν παρείχε αρνητική συσχέτιση μεταξύ της χρήσης μάσκας και των κρουσμάτων/θανάτων.
Κάθε κουκκίδα αντιπροσωπεύει μια χώρα. Η μπλε γραμμή αντιπροσωπεύει την προσαρμοσμένη γραμμή παλινδρόμησης και οι περιοχές πάνω και κάτω από αυτήν υποδεικνύουν 1 σ(κίτρινο), 2 σ(πράσινο) ή 3 σ(κόκκινο).
| Περιοχή | Μάσκες x κρούσματα | Μάσκες x θάνατοι |
| Ευρώπη συνολικά | 0.136 (0.436) | 0.351 (0.039)* |
| Ανατολική Ευρώπη1 | 0.130 (0.606) | 0.164 (0.514) |
| Δυτική Ευρώπη2 | 0.05 (0.848) | 0.627 (0.007)* |
1 Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχία, Ουγγαρία, Βόρεια Μακεδονία, Πολωνία, Ρουμανία, Σερβία, Σλοβακία, Σλοβενία, Λευκορωσία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Δημοκρατία της Μολδαβίας και Ουκρανία.
2 Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Νορβηγία, Πορτογαλία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο και Βόρεια Ιρλανδία.
*Στατιστικά σημαντικό.
Διαβούλευση
Οι εντολές για μάσκες εφαρμόστηκαν σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου και στα περισσότερα μέρη όπου οι μάσκες δεν ήταν υποχρεωτικές, η χρήση τους σε δημόσιους χώρους συνιστάται [12]. Κατά συνέπεια, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), καθώς και άλλοι δημόσιοι φορείς, όπως το IHME, από το οποίο ελήφθησαν τα δεδομένα σχετικά με τη συμμόρφωση με τις μάσκες που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα μελέτη, συνιστούν ανεπιφύλακτα τη χρήση μασκών ως εργαλείο για τον περιορισμό της μετάδοσης της COVID-19 [8,13]. Αυτές οι εντολές και συστάσεις έλαβαν χώρα παρά το γεγονός ότι οι περισσότερες τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές που πραγματοποιήθηκαν πριν και κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο ρόλος των μασκών στην πρόληψη της μετάδοσης του ιού του αναπνευστικού ήταν μικρός, μηδενικός ή ασαφής [1,2,14,15]. Αντίθετα, οι οικολογικές μελέτες, που πραγματοποιήθηκαν κατά τους πρώτους μήνες της πανδημίας, συγκρίνοντας χώρες, πολιτείες και επαρχίες πριν και μετά την εφαρμογή των εντολών για μάσκες, κατέληξαν σχεδόν ομόφωνα στο συμπέρασμα ότι οι μάσκες μείωσαν τη διάδοση της COVID-19 [3-7,16]. Ωστόσο, οι εντολές για μάσκες εφαρμόστηκαν συνήθως μετά την κορύφωση των κρουσμάτων COVID-19 στο πρώτο κύμα, γεγονός που μπορεί να έδωσε την εντύπωση ότι η μείωση του αριθμού των κρουσμάτων προκλήθηκε από την αύξηση της χρήσης μάσκας. Για παράδειγμα, η κορύφωση των κρουσμάτων στο πρώτο κύμα της Γερμανίας σημειώθηκε την πρώτη εβδομάδα του Απριλίου 2020, ενώ οι μάσκες έγιναν υποχρεωτικές σε όλα τα ομόσπονδα κρατίδια της Γερμανίας μεταξύ της 20ής και της 29ης Απριλίου [5], τη στιγμή που η διάδοση της COVID-19 είχε ήδη μειωθεί. Επιπλέον, η υποχρεωτική χρήση μάσκας εξακολουθούσε να ισχύει και κατά το επόμενο φθινοπωρινό-χειμερινό κύμα του 2020-2021, αλλά δεν βοήθησε στην αποτροπή της έξαρσης των κρουσμάτων και των θανάτων στη Γερμανία, η οποία ήταν πολλαπλάσια σε σχέση με το πρώτο κύμα ( Σχήμα 2).
Τα ευρήματα που παρουσιάζονται στην παρούσα σύντομη ανακοίνωση υποδηλώνουν ότι οι χώρες με υψηλά επίπεδα συμμόρφωσης με τις μάσκες δεν είχαν καλύτερες επιδόσεις από εκείνες με χαμηλή χρήση μάσκας κατά την εξάμηνη περίοδο που περιλάμβανε το δεύτερο ευρωπαϊκό κύμα COVID-19. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι ορισμένοι συγχυτικοί παράγοντες θα μπορούσαν να έχουν επηρεάσει αυτά τα αποτελέσματα. Ένας από αυτούς τους παράγοντες θα μπορούσε να είναι τα διαφορετικά ποσοστά εμβολιασμού μεταξύ των χωρών που μελετήθηκαν. Ωστόσο, αυτό είναι απίθανο, δεδομένου ότι στο τέλος της περιόδου που αναλύθηκε στην παρούσα μελέτη (31 Μαρτίου 2021), η καθιέρωση του εμβολιασμού βρισκόταν ακόμη στην αρχή της, με μόνο τρεις χώρες να εμφανίζουν ποσοστά εμβολιασμού υψηλότερα του 20%: το Ηνωμένο Βασίλειο (48%), η Σερβία (35%) και η Ουγγαρία (30%), με όλες τις δόσεις να υπολογίζονται μεμονωμένα [9]. Θα μπορούσε επίσης να υποστηριχθεί ότι η αύξηση των επιπέδων μόλυνσης ώθησε στη χρήση μάσκας με αποτέλεσμα υψηλότερα επίπεδα χρήσης μάσκας σε χώρες με ήδη υψηλότερα ποσοστά μετάδοσης. Ενώ αυτός ο ισχυρισμός είναι σίγουρα αληθής για ορισμένες χώρες, αρκετές άλλες με υψηλά ποσοστά μόλυνσης, όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ισπανία, είχαν αυστηρές εντολές για μάσκες από το πρώτο εξάμηνο του 2020. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της εξάμηνης περιόδου που καλύπτει η παρούσα μελέτη, όλες οι χώρες υπέστησαν κορύφωση των λοιμώξεων COVID-19 ( Σχήματα 1, 2), επομένως όλες υπέστησαν παρόμοιες πιέσεις που ενδεχομένως να επηρέασαν το επίπεδο χρήσης μάσκας.
Συμπεράσματα
Παρόλο που δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα αιτίου-αποτελέσματος από αυτή την ανάλυση παρατήρησης, η έλλειψη αρνητικής συσχέτισης μεταξύ της χρήσης μάσκας και των κρουσμάτων και θανάτων από COVID-19 υποδηλώνει ότι η ευρεία χρήση μάσκας σε μια εποχή που χρειαζόταν περισσότερο μια αποτελεσματική παρέμβαση, δηλαδή κατά τη διάρκεια της έντονης φθινοπωρινής-χειμερινής αιχμής του 2020-2021, δεν μπόρεσε να μειώσει τη μετάδοση της COVID-19. Επιπλέον, η μέτρια θετική συσχέτιση μεταξύ της χρήσης μάσκας και των θανάτων στη Δυτική Ευρώπη υποδηλώνει επίσης ότι η καθολική χρήση μασκών μπορεί να είχε επιβλαβείς ακούσιες συνέπειες.
Παραπομπές
- Abaluck J, Kwong LH, Styczynski A, et al.: Impact of community masking on COVID-19: a cluster-randomized trial in Bangladesh. Science. 2022, 375:eabi9069. 10.1126/science.abi9069
- Bundgaard H, Bundgaard JS, Raaschou-Pedersen DE, et al.: Effectiveness of adding a mask recommendation to other public health measures to prevent SARS-CoV-2 infection in Danish mask wearers: a randomized controlled trial. Ann Intern Med. 2021, 174:335-43. 10.7326/M20-6817
- Adjodah D, Dinakar K, Chinazzi M, et al.: Association between COVID-19 outcomes and mask mandates, adherence, and attitudes. PLoS One. 2021, 16:e0252315. 10.1371/journal.pone.0252315
- Lyu W, Wehby GL: Community use of face masks and COVID-19: evidence from a natural experiment of state mandates in the US. Health Aff (Millwood). 2020, 39:1419-25. 10.1377/hlthaff.2020.00818
- Mitze T, Kosfeld R, Rode J, Wälde K: Face masks considerably reduce COVID-19 cases in Germany. Proc Natl Acad Sci U S A. 2020, 117:32293-301. 10.1073/pnas.2015954117
- Rader B, White LF, Burns MR, et al.: Mask-wearing and control of SARS-CoV-2 transmission in the USA: a cross-sectional study. Lancet Digit Health. 2021, 3:e148-57. 10.1016/S2589-7500(20)30293-4
- Van Dyke ME, Rogers TM, Pevzner E, et al.: Trends in county-level COVID-19 incidence in counties with and without a mask mandate — Kansas, June 1-August 23, 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020, 69:1777-81. 10.15585/mmwr.mm6947e2
- Institute for Health Metrics and Evaluation. COVID-19 estimate downloads. (2020). Accessed: February 14, 2022: https://www.healthdata.org/covid/data-downloads.
- Our World in Data. Coronavirus pandemic (COVID-19). (2022). Accessed: April 4, 2022: https://ourworldindata.org/coronavirus.
- JASP. JASP (version 0.16.1). (2022). https://jasp-stats.org/.
- Wolfram Research Inc. Mathematica, version 13.0.0. (2022). https://www.wolfram.com/mathematica.
- What countries require or recommend masks in public?. (2020). Accessed: April 9, 2022: https://masks4all.co/what-countries-require-masks-in-public/.
- World Health Organization. When and how to use masks. (2022). Accessed: April 9, 2022: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/when-and-how-to-use-masks.
- Xiao J, Shiu EY, Gao H, Wong JY, Fong MW, Ryu S, Cowling BJ: Nonpharmaceutical measures for pandemic influenza in nonhealthcare settings—personal protective and environmental measures. Emerg Infect Dis. 2020, 26:967-75. 10.3201/eid2605.190994
- Jefferson T, Del Mar CB, Dooley L, et al.: Physical interventions to interrupt or reduce the spread of respiratory viruses. Cochrane Database Syst Rev. 2020, 11:CD006207. 10.1002/14651858.CD006207.pub5
- Ford N, Holmer HK, Chou R, Villeneuve PJ, Baller A, Van Kerkhove M, Allegranzi B: Mask use in community settings in the context of COVID-19: a systematic review of ecological data. EClinicalMedicine. 2021, 38:101024. 10.1016/j.eclinm.2021.101024
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου