Πόσοι ήταν οι αρχηγοί της Φιλικής Εταιρείας στις 12/4/1820;

 

Με τον εξοβελισμό του Υψηλάντη από την αρχική, ΙΕΡΗ ΤΡΙΑΔΑ που οδήγησε τον Ελληνισμό στην Ανάσταση, το πρόβλημα ταυτότητας και της Εταιρείας και του Κράτους διευρύνθηκε.

Στέργιος Π. Ζυγούρας

Σύμφωνα με την επίσημη ιστορία, σαν σήμερα, το 1820 ο Αλέξανδρος Κ. Υψηλάντης ανέλαβε Αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας. Το αφήγημα αυτό δημιουργήθηκε -χωρίς χρονολόγηση- μέσω του Εμμ. Ξάνθου το 1845 και διατηρήθηκε μετά το 1859, οπότε ο υψηλαντιστής ιστορικός Ιωάννης Φιλήμων δημοσίευσε το εξής πρακτικό:

Κατά την άπαξ εγκριθείσαν γνώμην, συνελθόντα τα μέλη της Ελληνικής Εταιρίας και συσκεφθέντα μετ’ ακριβούς ερεύνης και εξετάσεως, εγνώρισαν Έφορον Γενικόν της Ελληνικής Εταιρίας τον εκλαμπρότατον πρίγκιπα κύριον Αλέξανδρον Υψηλάντην, ίνα εφορεύη και επιστατή εν πάσιν, όσα κρίνωνται άξια, ωφέλιμα και πρέποντα τη Ελληνική Εταιρία. Εις ασφάλειαν δε και βεβαίωσιν των εγκριθέντων βεβαιούται τη υπογραφή εκάστου των μελών.

Εν Πετρουπόλει, τη 12 απριλίου 1820

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΟΣ

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΞΑΝΘΟΣ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ-ΣΧΟΛΙΑ

1. Ο Εμμ. Ξάνθος ουδέποτε ανέφερε ημερομηνία, ουδέποτε ανέφερε τον Ιωάννη Μάνο, εξάδελφο του Υψηλάντη. Τον λόγο παρουσίας του Μάνου δεν εξήγησε ούτε ο -αντιτιθέμενος στον Ξάνθο- Φιλήμων.
2. Σύμφωνα με το πρακτικό ο Υψηλάντης αναλαμβάνει μαζί με τον Μάνο Γενικός Ταμίας κάποιας «Ελληνικής Εταιρείας». Η Εταιρεία αυτή είναι η Φ.Φ.Γ.Ε.Ε. (Φιλόμουσος και Φιλάνθρωπος Γραικική Εμπορική Εταιρεία) με κεφάλαιο 10 εκατομμύρια χάρτινα ρούβλια και χρηματοδότη -μεταξύ άλλων- τον τσάρο Αλέξανδρο. Ο φαινομενικός σκοπός της ήταν φιλογενής-φιλεκπαιδευτικός, ο πραγματικός της ήταν η συλλογή χρημάτων για την διενέργεια της Επανάστασης.
3. Ο Εμμ. Ξάνθος είπε ταυτόχρονα ότι ο Αλ. Υψηλάντης έγινε συναρχηγός αλλά και μοναδικός αρχηγός της Φιλικής. Ο Νικ. Υψηλάντης είπε ότι άμεσα παραιτήθηκε ο Ιω. Μάνος και ο αδελφός του έγινε μοναδικός διαχειριστής της Εταιρείας (χωρίς να πει ποιας και χωρίς να αναφέρει καθόλου την Φ.Φ.Γ.Ε.Ε.).
4. Το καταστατικό της Φ.Φ.Γ.Ε.Ε. ξεκίνησε να συντάσσεται στην Μόσχα από τον μεγαλέμπορο Πατζιμάδη όσο ο Ξάνθος βρισκόταν στην Πετρούπολη. Ολοκληρώθηκε μετά την 12/4/1820. Στόχο είχε να λύσει το οικονομικό πρόβλημα του ελλειμματικού ταμείου που παρουσίασε ο Ξάνθος στον Καποδίστρια, αλλά και να εξασφαλίσει την εταιρική πειθαρχία, η οποία υποτίθεται ότι θα εξασφαλιζόταν με τον Καποδίστρια στην θέση του Υψηλάντη. Ο Ξάνθος ισχυρίστηκε ότι συνέταξε το καταστατικό μαζί με τον Πατζιμάδη.
5. Ο Υψηλάντης ανέλαβε Γενικός Έφορος (Οικονομικός Διαχειριστής) μιας Εταιρείας συνδεδεμένης με την Φιλική.
6. Η εξουσία του Υψηλάντη επί της Φιλικής γινόταν έμμεσα: δια μέσου των Εφοριών που ίδρυε ήδη ο Αναγνωστόπουλος και στη συνέχεια ο Υψηλάντης.
7. Ο Υψηλάντης ονομάστηκε επίσης Γενικός Επίτροπος της Αρχής (της Φιλικής Εταιρείας). Στα έγγραφα που έστελνε, διακήρυσσε ότι είχε λάβει πληρεξουσιότητα από την Αρχή της Εταιρείας και ότι δεν ήταν αυτός ο Αρχηγός. Η επιβεβαίωση αυτής της ιδιότητας γίνεται στην § 3 των μυστικών άρθρων της Φ.Φ.Γ.Ε.Ε. Ενίοτε, ο Υψηλάντης αναφέρεται σε επιστολές ως ο 16^ος αρχηγός (ΑΡ), σε μια κωδική ονομασία  (ΑΒ, ΑΓ, ΑΔ, … ΑΡ) που ξεκίνησε μετά τα μέσα του 1818 στην Κωνσταντινούπολη.

1η σελίδα της αιτιολογικής Έκθεσης. Ποιος προσδιορίζει της «ανάγκες του Γένους» το 1820; Όχι ο Ξάνθος ή κάποιοι με παραπλήσιο κύρος. Γιατί λοιπόν η ιστορία ξεροκαταπίνει προ της Φ.Φ.Γ.Ε.Ε., η οποία έχει την ίδια ακριβώς δομή με την Φιλόμουσο;

Μέχρι σήμερα λέγεται ότι ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ανέλαβε αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας. Όμως τόσο το καταστατικό της Εταιρείας μέσω της οποίας ανέλαβε Ταμίας, όσο και οι πολλαπλές επιστολές του στο β΄ εξάμηνο του 1820 το διαψεύδουν.

ΕΡΩΤΟΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΥΝΤΟΜΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ

Τι προκύπτει από τα στοιχεία αυτά σε συνδυασμό με όσα ακόμα γνωρίζουμε μέσω του Ξάνθου και του Φιλήμονα;

Ότι η Φιλική Εταιρεία δεν άλλαξε διοικητικά χέρια στις 12 Απριλίου 1820. Η περίεργη ανακήρυξη του Υψηλάντη οφείλεται α) στην κρίση που είχε ξεσπάσει στην Κων/πολη στα μέσα του 1818. Η Εταιρεία απειλήθηκε με διάλυση εξαιτίας της εμφάνισης μιας νέας Εταιρείας με διαφορετικό σκοπό που στρατολογούσε μέλη της Φιλικής. Ισχυρή διαφωνία προέκυψε και για το πρόσωπο του ηγέτη της Επανάστασης και του κράτους β) στην ανακήρυξη του Υψηλάντη σε αρχιστράτηγο της Επανάστασης και αρχηγό του κράτους που θα προέκυπτε απ’ αυτήν. Έγινε στη Μόσχα, πιθανώς στις 15/6/1820.

Τι προσπάθησε να αναδείξει ο Ξάνθος μέσα από τα κείμενά του;

Ότι μια πολυμελής αρχή 8 αρχηγών ανακήρυξε τον Αλ. Υψηλάντη συναρχηγό / αρχηγό, όταν ο Καποδίστριας αρνήθηκε.

Υπάρχει περίπτωση κάτι τέτοιο να αληθεύει;

Καμιά περίπτωση. Το πολλαπλώς αντιφατικό έγγραφο που παρουσίασε για να το πιστοποιήσει, προέβλεπε την συναρχηγοποίηση του Καποδίστρια. Δηλαδή, αν -κατά τον Ξάνθο- ο Καποδίστριας δεχόταν, τότε η Φ.Ε. θα είχε 9 αρχηγούς.

Γιατί να γράψει κάτι τέτοιο ο Ξάνθος;

Η θεωρία των «αρχηγών» επιβεβαίωνε την θεωρία των «ιδρυτών» της Οδησσού. Και επί του θέματος αυτού προέκυψε διαφωνία μεταξύ Ξάνθου και Φιλήμονα/Αναγνωστόπουλου. Όμως η διαφωνία αυτή δεν είχε να κάνει με τα προηγούμενα πρόσωπα, αλλά με τη δυνατότητα να υπονοηθεί εκ των υστέρων ο Καποδίστριας ως ιδρυτής και αρχηγός της Εταιρείας.

Πόσοι ήταν οι αρχηγοί κατά τον Ξάνθο στις 24/2/1820;

Δεκαέξι. Η πολυμελής αρχή συνέχισε να διευρύνεται από τους 4 της Κων/πολης μέχρι τον αριθμό 16, σύμφωνα με όσα έγραψε στην Αναφορά της 15/12/1843 και στην εφημερίδα «Άγγελος» το 1846.

Ποιος κήρυξε την Επανάσταση σύμφωνα με τον Ξάνθο;

Έχοντας αποστασιοποιηθεί από τον Υψηλάντη και έχοντας αποφύγει να τον συνοδέψει στη διάβαση του Προύθου, ο Ξάνθος έγραψε σε δυο επιστολές (19/3/1821), ότι ο Αλέξ. Υψηλάντης έλαβε διαταγή / έλαβε ανωτέρας διαταγάς να ξεκινήσει την Επανάσταση.

Οι «διαταγές» αυτές μπορεί να προέρχονται από δυο σημεία: ή από την Αρχή των δεκαέξι στην οποία μετείχε και ο Ξάνθος, ή από τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος ουδέποτε έπαψε να διευθύνει την Εταιρεία και ο οποίος ήταν «ο εταιρικός μύθος» σύμφωνα με τον Ξάνθο. Όμως ο τελευταίος ουδέποτε ισχυρίστηκε ότι μετείχε σε συνεδρίαση λήψης απόφασης για την κήρυξη της Επανάστασης.

Συνεπώς, το βασικό ερώτημα που προκύπτει μέσα από τον αριθμό των αρχηγών, είναι: γιατί ο Καποδίστριας ουδέποτε αποκάλυψε, αντίθετα, διέψευσε έντονα κάθε σχέση του με την Φιλική Εταιρεία;

Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ σε συμβιβαστική απεικόνιση. Στην «αυτοβιογραφία» του ο Καποδίστριας διέψευσε  κάθε σχέση της δικής του Εταιρείας με την Εταιρεία του Ρήγα. Όμως, και στο σημείο αυτό, το σύνολο της ιστορίας σιωπά. Ελλείψει Καποδίστρια και εξοβελισμένου του Υψηλάντη η κοραϊκή πλευρά έχρισε «νεωτερικό» και τον Ρήγα. Το μόνο που δεν ειπώθηκε ακόμα είναι η αρμονική συνύπαρξη όλων στο «Φοίνικα».

ΣΥΝΕΛΟΝΤΙ ΕΙΠΕΙΝ – Ποιο είναι το ιστορικό μας αδιέξοδο 200 χρόνια μετά, ενώ ξέρουμε πλέον με βεβαιότητα ότι τόσο πριν όσο και μετά την 12/4/1820 οι αρχηγοί της Φιλικής δεν ήταν περισσότεροι του ενός;

«Και η πίτα ολόκληρη και ο σκύλος χορτάτος» στη νεωτερική ιστορία είναι η εξής άποψη: και ευθύνεται ο Υψηλάντης για τον λανθασμένο χρόνο / τόπο εκκίνησης της Επανάστασης και μέσω Ξάνθου «διευρύνθηκε» επιτυχώς η Δημοκρατική, Συλλογική Αρχή της Εταιρείας. Παραλλαγή αυτής: και γίνεται δεκτή μετ’ επαίνων η «άρση αδιεξόδου» που «επινόησε» ο Ξάνθος μετά την «άρνηση του Καποδίστρια να ηγηθεί της Εταιρείας» (επιτηδειότερο ίσως του Καποδίστρια χαρακτηρίζει τον Υψηλάντη ο Ξάνθος) και κατακρίνεται ο Υψηλάντης για τις «λαθεμένες επιλογές του».

Όσο για την παραδοσιακή ιστορία: αυτή ακόμα θεωρεί εξωπραγματικό γεγονός και υπερβολή ότι η Αόρατος Αρχή (ΑΑ) πράγματι υπήρχε, ενώ θεωρεί πολύ φυσικό να εισέρχονται -ως παραπλανημένοι- σε μια Εταιρεία ανωνύμων αυτοί οι μεγαλόσχημοι-αγέρωχοι που αργότερα θα συγκρουστούν μεταξύ τους στους «εμφύλιους» επειδή «δεν μπορούσαν να ανεχθούν ο ένας τον άλλο και διεκδικούσαν την εξουσία ο καθένας για λογαριασμό τους».

Συμπληρωματικά, βλ. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και η αθέατη πλευρά της Επανάστασης του Φοίνικα

12.4.2021

Το καραβάκι της ιστορίας