Ο ΠΑΝΕΡΩΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΝΕΟ ΟΠΙΟ ΤΩΝ ΛΑΩΝ

Λεπτομέρεια από τον Κήπο των Γήινων Απολαύσεων

Γράφει ο Αμύντας Βασιλούδης

Σε παλαιότερες εποχές οι αναφορές στην ολοκληρωμένη ερωτική πράξη ήσαν υπαινικτικές. Τόσον οι θρησκείες όσον και η κρατούσα κοσμική ηθική ήθελαν τον έρωτα μυστικό, υπόθεση ιδιωτική, μία ιστορία που διαδραματίζεται πίσω από κλειστές θύρες. Στην σημερινή εποχή βασιλεύει η ελευθεριότητα των ηθών. Ουδείς διανοείται να την αμφισβητήσει, έχει γίνει τμήμα της κρατούσης ιδεολογίας. Ακόμη και παρεκκλίνουσες ερωτικές συμπεριφορές θεωρούνται ανεκτές και εναλλακτικός τρόπος ζωής ισοδύναμος του φυσιολογικού. Το φαινόμενο είναι μάλλον δυσεξήγητο, εάν αναλογισθεί κανείς ότι τα ισχυρά κράτη βασίζονται σε αυστηρά ήθη. Επί παραδείγματι, ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Μέγας Κωνσταντίνος εγκατάλειψε την Ρώμη και προτίμησε την Νέα Ρώμη – Κωνσταντινούπολη ήταν τα χαλαρά ήθη της πρώτης. Είναι κοινή διαπίστωση ότι τα χαλαρά ήθη αποτελούν σύμπτωμα αποσυνθέσεως μιας κοινωνίας και όχι ένδειξη υγείας. Η ύπαρξη τοιαύτης ομοφωνίας επί του θέματος εκ μέρους δημοσιογράφων, πολιτικών και πνευματικών ανθρώπων μας οδηγεί στην σκέψη ότι το φαινόμενο αποτελεί πολιτική επιλογή της υπερεθνικής ευρω-ατλαντικής ιθυνούσης τάξεως. Η τελευταία φαίνεται ότι επενδύει στον πανερωτισμό, για να εδραιώσει την κυριαρχία της επί του Δυτικού Κόσμου και για να λειτουργήσει ως υπόδειγμα προς τις άλλες πιο συντηρητικές κοινωνίες.

Ο πανερωτισμός είναι παντού. Αποτελεί εργαλείο της συγχρόνου διανοήσεως. Αποτελεί όμως και όργανο πολιτικής στα χέρια των ισχυρών της Γής. Για τον λόγο αυτόν η ανάλυσή μας διαιρείται σε δύο μέρη. Στο πρώτο θα μελετήσουμε τις
εκδηλώσεις του στην τέχνη (Ι) και στο δεύτερο θα αναλύσουμε τις κοινωνικές και πολιτικές του συνέπειες (ΙΙ).

Ι. Ο ΠΑΝΕΡΩΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Από αρχαιοτάτων χρόνων η Τέχνη είναι ερωτική. Στην Οδύσσεια διαβάζουμε για τις ερωτικές περιπέτειες του Οδυσσέως και την μεγάλη του αγάπη για την πιστή Πηνελόπη. Η Βίβλος βρίθει ερωτικών ιστοριών. Όμως η σύγχρονη Τέχνη είναι περισσότερο τολμηρή, καθ’ όσον προωθεί συγκεκριμένο είδος έρωτος, τις ελεύθερες ερωτικές σχέσεις και δη τις εφήμερες. Τούτο αποδεικνύεται εάν ανατρέξει κανείς στην Τέχνη η οποία απευθύνεται στο ευρύ κοινό και επιδιώκει να διαπλάσει συγκεκριμένο τύπο ανθρώπου, τον διαρκώς ερωτευμένο! Έτσι στο πρώτο μέρος θα εξετάσουμε τον πανερωτισμό στα λαϊκά τραγούδια (Α), στα μυθιστορήματα (Β) και στον Κινηματογράφο και την Τηλεόραση (Γ).

Α. Ο Πανερωτισμός στα λαϊκά τραγούδια.

Όταν λέμε λαϊκά τραγούδια δεν εννοούμε τα ελληνόφωνα ανατολικής προελεύσεως μετά χρήσεως μπουζουκίου και λοιπών λαϊκών οργάνων τραγούδια, αλλά κάθε τραγούδι είτε ελληνικό είτε ξένο που απευθύνεται στο ευρύ κοινό. Και τα ξένα τραγούδια είναι λαϊκά (εξ ού και ο όρος pop music), εφ’ όσον απευθύνονται στο ευρύ κοινό.

Εάν διαβάσουμε τους στίχους κάποιου από αυτά, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αναφέρονται σε αγκαλιές, φιλιά και λοιπές περιπτύξεις. Θα περιγράφουν είτε μια μεγάλη ερωτική απογοήτευση είτε μια μεγάλη ερωτική ικανοποίηση. Πάντοτε τα άσματα αυτά αναφέρονται σε κάτι μεγάλο, με τα μικρά του κόσμου τούτου δεν ασχολούνται. Τα τραγούδια αυτά απευθύνονται σε όλο τον κόσμο, τόσο σε ενηλίκους όσο και ανηλίκους. Οι ενήλικες, καθώς έχουν τις σχετικές εμπειρίες, μπορούν να αντιληφθούν την αλήθεια ή την υπερβολή του άσματος. Οι ανήλικοι, όμως, στερούμενοι της κοινωνικής πείρας, αδυνατούν να κατανοήσουν κάτι τέτοιο και μοιραίως μπορεί να οδηγηθούν σε ακραίες συμπεριφορές. Είναι μεγάλη λοιπόν η ευθύνη των στιχουργών και των εταιρειών διανομής τέτοιων τραγουδιών, διότι προωθούν την ανεύθυνη ερωτική συμπεριφορά. Είναι μάλλον δύσκολο να αντιληφθεί κανείς πώς μπορεί ένας άνθρωπος να είναι κάθε μέρα ερωτευμένος, ως δήλωσε γνωστός καλλιτέχνης, και ταυτοχρόνως να διατηρεί οικογένεια.

Η συστηματική προώθηση του ερωτικού τραγουδιού έχει κυριολεκτικώς εξαφανίσει τα άλλα είδη τραγουδιών. Το πολιτικό τραγούδι άνθισε κυρίως μετά την μεταπολίτευση, αλλά ταχέως εγκατελείφθη, διότι εισήγε καινά δαιμόνια. Ο επαναστατικός του χαρακτήρας ήταν χρήσιμος για την περίοδο της δικτατορίας, αλλά επικίνδυνος για το μεταπολιτευτικό καθεστώς, το οποίον δεν εστερείτο αμαρτιών. Έτσι περιορίσθηκε στις εορτές του Πολυτεχνείου. Η σχετική ευημερία των πρώτων τριάντα πέντε ετών της Μεταπολιτεύσεως επέτρεψε την περιθωριοποίησή του. Διερωτάται όμως κανείς γιατί δεν εμφανίζεται σήμερα, στα χρόνια της οικονομικής κρίσεως.

Μαζί με το πολιτικό τραγούδι εξαφανίσθηκε και το σατυρικό. Στα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια οι Θέμης Ανδρεάδης, Λογό, Χάρυ Κλύνν είχαν διαπρέψει σε αυτό. Παλαιότερα, ο Γιώργος Ζαμπέτας διακωμωδούσε τους Κεφαλλονίτες. Σήμερα τα σατυρικά τραγούδια ακούγονται στις θεατρικές επιθεωρήσεις, οι οποίες είναι σε παρακμή. Να υποθέσουμε από το φαινόμενο αυτό ότι η ελληνική ιθύνουσα τάξη φοβείται την σάτιρα;

Τα εθνικά άσματα έχουν πλέον τεθεί εν διωγμώ. Υπάρχει μια κατηγορία εμβατηρίων, τα οποία ακούγονται μόνον σε εθνικές εορτές. Το αυτό ισχύει και για τα τραγούδια που αναφέρονται στο έπος του 1940. Αντιθέτως, παλαιότερα εμβατήρια των Βαλκανικών και Μικρασιατικών Πολέμων έχουν πλέον εξαλειφθεί από την εθνική μνήμη. Νέα τραγούδια αυτής της κατηγορίας δεν γράφονται, ίνα μη εξαφθεί το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων.

Εξ άλλου, παρά την άνοδο του οικολογικού κινήματος, δεν υπάρχουν φυσιολατρικά τραγούδια. Βέβαια, για να γραφεί ένα τραγούδι όπως το «ένας αητός καθότανε…», θα πρέπει οι σύγχρονοι στιχουργοί να έχουν και τα ανάλογα ερεθίσματα. Όμως, θα μπορούσε να αντείπει κανείς ούτε όλοι οι στιχουργοί έχουν γεννηθεί σε μεγάλες πόλεις ούτε στερούνται εμπειριών ζωής σε νησιά ή σε αγροτικές περιοχές. Το φυσιολατρικό μάλιστα θα ενεθάρρυνε την εγκατάσταση τμήματος του αστικού πληθυσμού σε ημιαστικές, νησιωτικές και αγροτικές περιοχές. Αντιθέτως, έχουμε τραγούδια που υμνούν τις μεγάλες πόλεις και ενθαρρύνουν την εγκατάσταση εκεί («Πάμε στην Αθήνα, να περνάμε φίνα»).

Φυσικά χρόνια έχουμε να ακούσουμε τραγούδι για την φιλία, τον θάνατο, την οικογένεια, ίσως από την εποχή του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Θαρρεί κανείς πως πλην του Έρωτος δεν υπάρχει άλλο ανθρώπινο συναίσθημα. Μάλλον έχει δίκαιο γνωστός συνθέτης που δήλωσε ότι τα τραγούδια προ της Μεταπολιτεύσεως απευθύνονταν από τη μέση και πάνω και μετά το 1974 από τη μέση και κάτω.

Β. Ο Πανερωτισμός στα ευπώλητα μυθιστορήματα.

Μαρκήσιος ντε Σαντ

Ερωτικά μυθιστορήματα γράφονταν από παλιά. Τα νεώτερα όμως έχουν μερικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Πρώτον, περιγράφουν έναν μεγάλο έρωτα ή μία βασανισμένη ζωή χωρίς μεγάλο έρωτα σε τετρακόσιες ή πεντακόσιες σελίδες με προβλέψιμη κατάληξη. Δεύτερον, είναι αρκετά τολμηρά στις περιγραφές τους. Τρίτον, φαίνεται ότι απευθύνονται κυρίως σε γυναίκες ηλικίας 35-50 ετών, οι οποίες είτε ελπίζουν ακόμη στον μεγάλο έρωτα είτε κλαίνε γιατί τον έχασαν. Βεβαίως, εάν ερωτηθεί κάποιος εκ των συγχρόνων συγγραφέων για τις επιρροές του, θα δώσει ονόματα μεγάλων συγγραφέων, πλην του πολύ γνωστού Ζεράρ ντε Βιλιέ. Ο εκλιπών συγγραφεύς είχε διακριθεί για τις ερωτικές του περιγραφές σε μυθιστορήματα κατασκοπείας. Τα σύγχρονα ευπώλυτα δεν είναι ακόμη τόσο τολμηρά στις περιγραφές τους, ούτως ώστε αποφεύγουν τον κίνδυνο να χαρακτηριστούν πορνογραφήματα, αλλά κάνουν γρήγορα βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Όταν, επί παραδείγματι, διαβάζεις μία τολμηρή σκηνή σε έργο μιας υπερηλίκου συγγραφέως, σκέφτεσαι ότι οι νεαροί διορθωταί του οικείου εκδοτικού οίκου έκαναν μια γαργαλιστική προσθήκη.

Μιμούμενοι ελαφρώς το παράδειγμα του Μαρκησίου ντε Σαντ, εμφανίζονται λίγοι συγγραφείς που περιγράφουν ερωτικά βασανιστήρια ή επαφές με ανηλίκους, πάντα για τις ανάγκες της διηγήσεως.

Την όλη κατάσταση σώζει η ύπαρξη ανδρών αναγνωστών, προς τους οποίους απευθύνονται κυρίως ιστορικά μυθιστορήματα, λαογραφικά πονήματα και αστυνομικές νουβέλες.

Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η λογοτεχνία που απευθύνεται στο ευρύ κοινό ανθίσταται ακόμη στον πανερωτισμό, ίσως διότι οι εκδότες είναι προσεκτικοί. Έχει όμως έναν μεγάλο ανταγωνιστή, την εικόνα.

Γ. Ο πανερωτισμός στην Τηλεόραση κι τον Κινηματογράφο.

Η Τηλεόραση στην αρχή ήταν συντηρητική, αφού απευθυνόταν σε ένα ευρύ κοινό, την ηλικία του οποίου δεν μπορούσε να ελέγξει. Ας μη λησμονούμε ότι στην Ευρώπη οι τηλεοπτικοί σταθμοί ήσαν υπό κρατικό έλεγχο. Ερωτικές αναφορές υπήρχαν αλλά εντός λογικών πλαισίων.

Η είσοδος της ιδιωτικής Τηλεοράσεως μετέβαλε άρδην την κατάσταση. Κατ’ αρχάς, μεγάλο ιδιωτικό κανάλι προέβαλε τις ταινίες της Εμμανουέλας, οι οποίες ήταν του μαλακού πορνό. Δίπλα όμως στα μεγάλα ιδιωτικά κανάλια ενεφανίσθησαν και μικρά, τα οποία για να επιβιώσουν έκαναν πολλές παραχωρήσεις στην ποιότητα των ταινιών τους. Η θεσμοθέτηση του Ραδιοτηλεοπτικού Συμβουλίου συγκρατεί τα πράγματα εντός ευπρεπών ορίων.

Όμως πρέπει να επισημάνουμε την κάτωθι δυσμενή εξέλιξη. Εις τα πλαίσια του πολέμου κατά της ομοφοβίας, βλέπουμε οικογενειακά προγράμματα με πρόσωπα του λεγομένου τρίτου φίλου. Τοιουτοτρόπως παρουσιάζεται η παρεκκλίνουσα ερωτική συμπεριφορά ως εναλλακτική και ισοδύναμη με την φυσιολογική. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι, σε μία Χώρα με έντονα προβλήματα υπογεννητικότητος, η προβολή παρεκκλινουσών ερωτικών συμπεριφορών ισοδυναμεί με ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια της κοινωνίας της.

Το νέο πρότυπο οικογένειας των καναλιών

Ο Κινηματογράφος είναι το βασίλειο του ερωτισμού, τόσο του ομαλού όσο και του ανωμάλου. Οι απαγορεύσεις προβολής ορισμένης κατηγορίας ταινιών για ανηλίκους έχει ατονήσει και οιοσδήποτε βλέπει ο,τιδήποτε. Η δύναμη της εικόνας είναι τέτοια, ώστε διαμορφώνει πρότυπα συμπεριφοράς. Προβάλλεται πολύ το πρότυπο του μοναχικού ανθρώπου, είτε ανδρός είτε γυναικός, ο οποίος εκτός γάμου διατηρεί πολλούς συντρόφους. Οι εφήμερες σχέσεις δοξάζονται ως «ελεύθερες», ενώ η οικογενειακή ζωή ως συμβατική και, κατά συνέπειαν, ψεύτικη.

Σταδιακά εμφανίζονται ταινίες με ομοερωτικές σχέσεις, προφανώς χρηματοδοτούμενες από ομάδες πιέσεως του γνωστού χώρου.

ΙΙ. ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΡΩΤΙΣΜΟΥ 

Η εισβολή του πανερωτισμού στη ζωή μας ήδη από τρυφερές ηλικίες επηρεάζει την διαμόρφωση των ανθρωπίνων προτύπων. Τα νέα πρότυπα φέρουν νέες συμπεριφορές, οι οποίες επιδρούν και στην κοινωνία (Α) και την πολιτική (Β).

Α. Η επίδραση στην κοινωνία.

Τα σύγχρονα ερωτικά πρότυπα έχουν δυσμενή επίδραση στην κοινωνία. Κατ’ αρχάς, τα νεαρά άτομα αρχίζουν την ερωτική τους δραστηριότητα από την περίοδο της εφηβείας. Τότε το ανθρώπινο σώμα είναι μεν ώριμο για την σύναψη τέτοιων σχέσεων, πλην τα άτομα είναι κοινωνικώς ανώριμα. Η διάσταση μεταξύ σωματικής ωριμότητος και κοινωνικής ανωριμότητος δύναται να δημιουργήσει δράματα. Τούτο διότι το γενετήσιο ένστικτο είναι αρκετά ισχυρό και δυσκόλως ελέγξιμο από τα άτομα νεαράς ηλικίας. Στις ηλικίες αυτές ούτε προφυλάξεις τηρούνται ούτε σοβαρός έλεγχος της ψυχικής καταστάσεως του ερωτικού συντρόφου μπορεί να γίνει. Οπότε είναι ενδεχόμενος ένας σοβαρός τραυματισμός της ψυχικής υγείας του νεαρού ατόμου από μία αποτυχημένη σχέση ή ακόμη και βλάβη της σωματικής υγείας του.

Δυστυχώς, τα προϊόντα μαζικής κουλτούρας προβάλλουν και σχέσεις ενηλίκων με ανηλίκους. Θυμόμαστε όλη την ιστορία της Λολίτας, που από μυθιστόρημα έγινε ταινία. Εδώ είναι εμφανής ο κίνδυνος εκμεταλλεύσεως του ανηλίκου από έναν ωριμότερο ενήλικα.

Εις ό,τι αφορά στις σχέσεις ενηλίκων, διαπιστώνεται υπερπροβολή του προτύπου των πολλαπλών ή ακόμη και παραλλήλων συντρόφων. Τα πρότυπα αυτά παρουσιάζονται ως φυσιολογικά και όχι αποκλίνοντα, δημιουργώντας έτσι την εντύπωση στους νέους ανθρώπους ότι όλος ο κόσμος συμπεριφέρεται έτσι. Αυτό που δείχνει η Τηλεόραση ή ο Κινηματογράφος παρουσιάζεται ως το συνήθως συμβαίνον και όχι ως συμπεριφορά μιας μειοψηφίας ανθρώπων. Τούτο μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς και ενήλικα, πλην ανώριμα άτομα και να τα παροτρύνει σε ανεύθυνες ερωτικές συμπεριφορές.

Δεν έχει προβληθεί ποτέ, εξ όσων γνωρίζω, ότι η συχνή εναλλαγή ερωτικών συντρόφων προκαλεί δυσμενείς ψυχολογικές συνέπειες, καθ’ όσον το άτομο μετά από μία αποτυχημένη σχέση χάνει την αυτοεκτίμησή του. Η σώρευση τέτοιων λαθών επηρεάζει αρνητικώς τον ψυχισμό του ατόμου. Τούτο συμβαίνει διότι και ο ίδιος ο έρωτας απομυθοποιείται και γίνεται μία φθηνή σχέση, ίσως και αντικείμενο συναλλαγής.

Τραυματισμένα από πολλές αποτυχημένες ερωτικές σχέσεις άτομα δυσκολεύονται να κάνουν οικογένεια, διότι πολλές φορές τιμωρούν στο πρόσωπο του συζύγου εκείνους που το έχουν βλάψει κατά το παρελθόν.

Τα σύγχρονα πρότυπα φθείρουν τον θεσμό της οικογενείας και ανοίγουν τον δρόμο σε ανεύθυνες ερωτικές συμπεριφορές. Αντιλαμβάνεται εύκολα κανείς τις συνέπειες αυτών των συμπεριφορών στα ανήλικα άτομα. Ουδείς δημοσιογράφος, συγγραφεύς ή πολιτικός τόλμησε να πει το αυτονόητο, ότι οι ηθικές απαγορεύσεις βασίζονται σε κοινωνική πείρα αιώνων ή ακόμη και χιλιετηρίδων. Κοινοκτημοσύνη ερωτικών συντρόφων υπήρξε μόνο στους διεστραμμένους ερωτικούς εγκεφάλους κάποιων και ποτέ σε οργανωμένες κοινωνίες. Τα προβλήματα που θα δημιουργούσε ένας τέτοιος θεσμός θα ήταν περισσότερα από όσα θα επέλυε.

Β. Πανερωτισμός και πολιτική.

Μαρκούζε: ο εμπνευστής του σεξ ως πολιτικό εργαλείο

Αφού οι συνέπειες του πανερωτισμού είναι τόσο δυσμενείς για την οικογένεια και την κοινωνία, διερωτάται κανείς για ποιο λόγο έχει γίνει τμήμα της κυριάρχου ιδεολογίας και ποιους σκοπούς εξυπηρετεί.

Ακούγοντας τα σύγχρονα τραγούδια, έχει κανείς την εντύπωση ότι, πλην του έρωτος, τίποτε άλλο σημαντικό δεν γίνεται επί της Γής. Η προσκόλληση των στιχουργών στο εφήμερο είναι προφανής. Διαβάζοντας την τρέχουσα λογοτεχνία και κυρίως βλέποντας τις σύγχρονες κινηματογραφικές ταινίες, συμπεραίνει κανείς ότι τα σημαντικότερα γεγονότα που μας συμβαίνουν διαδραματίζονται σε ένα κρεβάτι. Αυτή η τάση υπονοεί στροφή του ατόμου στις ατομικές απολαύσεις και στην ιδιωτική ζωή. Και το ερώτημα είναι προς όφελος τίνων;

Όταν το άτομο ασχολείται μόνον με την ικανοποίηση του γενετησίου ενστίκτου και δεν θέτει άλλα ερωτήματα περί ζωής και θανάτου, αλλάζοντας συνεχώς συντρόφους και εν τοις πράγμασι παραμένοντας μοναχικό, ωφελούνται τα μέλη της υπερεθνικής ελιτ. Αυτά έχουν απέναντί τους άτομα μοναχικά, χωρίς οικογένεια, σε μία ατέρμονη αναζήτηση της προσωπικής και όχι της συλλογικής ευτυχίας. Δηλαδή άτομα καταναλωτικά, ευάλωτα και μάλλον ανόητα, διότι δεν καταλαβαίνουν ότι η ατομική ευτυχία εξαρτάται από την συλλογική τοιαύτη.

Άτομα απολιτικά, χωρίς άλλες κοινωνικές σχέσεις, όπως φιλίες ή οικογένεια και επομένως ευκόλως χειραγωγήσιμα. Άτομα αδύνατα έναντι των οργανωμένων ομάδων πιέσεως, που θα τους υπαγορεύσουν ποιο είναι το σωστό ποιο το λάθος. Άτομα χωρίς πνευματική ζωή, αφού η Εκκλησία και ο Κλήρος της έχουν δυσφημισθεί αρκούντως ως αντιδραστικοί θεσμοί και εκτός εποχής.

Έτσι η λατρεία του Εφήμερου έγινε σκοπός της ζωής και οι μεμονωμένοι άνθρωποι αδύναμοι έναντι μιας αδιστάκτου υπερεθνικής εξουσίας. Η μαζική κουλτούρα μας υποδεικνύει απλώς να ερωτευόμαστε διαρκώς το σήμερα και να αγνοούμε το μέλλον αυτού του κόσμου.

Η σταδιακή νομιμοποίηση παρεκκλινουσών συμπεριφορών έχει και αυτή την εξήγησή της. Οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες γίνονται όλο και πιο ολιγαρχικές. Χωρίς πολλά χρήματα είναι αδύνατον να πολιτευθεί κανείς. Τα κέντρα εξουσίας ελέγχουν οι ολίγοι και ισχυροί. Οι σπουδαίες οικονομικές δραστηριότητες συγκεντρώνονται στα χέρια ολίγων και ισχυρών. Ακόμη και η ίδια η ζωή μας ελέγχεται και χειραγωγείται από τους μισθοφόρους της υπερεθνικής ελίτ.

Για τον λόγο αυτόν δίδεται άφθονη σεξουαλική ελευθερία στον πολύ λαό εις αντιστάθμισμα των περιορισμών στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή. Του πωλούν έρωτα, για να κάθεται ήσυχος και να μη διεκδικεί παρά μόνον υλικά αγαθά.

Εκ των ανωτέρω προκύπτει ότι ο πανερωτισμός έχει αναδειχθεί ως εργαλείο χειραγωγήσεως των μαζών εις χείρας μιάς ευρω-αμερικανικής ιθυνούσης τάξεως αδηφάγου και ολοκληρωτικής. Πραγματικό όπιο για τον μέσο αποχαυνωμένο και υλιστικό άνθρωπο του σήμερα.

 Θεόδοτος