Οι πολυεθνικές της «φιλανθρωπίας»

- Δέσποινα ΟΡΦΑΝΑΚΗ

Ο όρος Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) χρησιμοποιήθηκε, στη σύγχρονη ιστορία, για πρώτη φορά απ' τον ΟΗΕ το 1948 και αφορούσε σε επιλεγμένες διεθνείς οργανώσεις που ήταν απαλλαγμένες απ' τη φορολογία και διενεργούσαν, ως επί το πλείστον, ανθρωπιστικές αποστολές (π.χ., Διεθνής Ερυθρός Σταυρός). Διόλου τυχαία, η δυναμική εμφάνισή τους συνέπεσε με τις προσπάθειες των ΗΠΑ να χειραγωγήσουν οικονομικά και πολιτικά την πληγωμένη απ' τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Ευρώπη...

Αρχικά χωρίστηκαν σε δύο κατηγορίες. Σε εκείνες με τη γενική και σε εκείνες με την ειδική θέση (στάτους) συμβούλου απ' το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο του ΟΗΕ. Σύντομα οι δραστηριότητές τους έπαψαν να αφορούν αποκλειστικώς σε «φιλανθρωπίες» στη μεταπολεμική Ευρώπη ή να περιορίζονται σε νεοαποικιοκρατικού τύπου αποστολές «αρωγής και αλληλεγγύης» στην υποσαχάρια Αφρική που τρανταζόταν απ' τους αγώνες εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων. Η ποικιλομορφία τους έγινε παροιμιώδης...

Ανέλαβαν (π.χ., «Γκρινπίς») οικολογικές αποστολές «προστασίας» της

χλωρίδας και της πανίδας του πλανήτη απ' τα αρπακτικά νύχια των πολυεθνικών ή απ' τη «βρώμικη ανάπτυξη» κρατικών βιομηχανιών. Δημιουργήθηκαν «Παρατηρητήρια» Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με παραρτήματα σε δεκάδες χώρες με πολιτικά κριτήρια των καπιταλιστικών χωρών της Δύσης... Μέσα σ' αυτές υπήρχαν κι άλλες μικρότερες ΜΚΟ με πιθανώς, αρχικά, αγνούς στόχους και ανθρωπιστικές ή περιβαλλοντικές ανησυχίες... Κάποιες άλλες συνέχιζαν «ιεραποστολικές» δραστηριότητες, σταυροφορίες κεκαλυμμένου τύπου, σε πλειάδα χωρών του αναπτυσσόμενου κόσμου, σε Λατινική Αμερική, Ασία και Αφρική...

Η εφηβεία

Σαν αφορμή για την έναρξη νέου εράνου βλέπουν οι Μεγάλες Διεθνείς ΜΚΟ τις κακουχίες ανθρώπων στον λεγόμενο Τρίτο Κόσμο

Associated Press

Λίγο μετά την ανατροπή της ΕΣΣΔ, στις αρχές της δεκαετίας του '90, οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις πέρασαν σύντομα το στάδιο της εφηβείας και πολλαπλασιάστηκαν με ραγδαίους ρυθμούς. Ωστόσο, μία απ' τις σκοτεινές πλευρές τους ανευρισκόταν στις σελίδες των λογιστικών τους βιβλίων: Παρά την κατ' ευφημισμόν ονομασία τους, ο κορβανάς γέμιζε (σε αρκετές περιπτώσεις) απ' τους κρατικούς προϋπολογισμούς καπιταλιστικών χωρών. Δεν εξαρτιόνταν πλέον μόνο απ' τις μεμονωμένες εισφορές των εργαζόμενων λαών. Πληθώρα ΜΚΟ δημιουργούνταν, εν μια νυκτί, με τις «μαύρες» επιχορηγήσεις υπουργείων Εξωτερικών, δραστηριοποιούνταν και αναδείκνυαν διαστρεβλωμένα «ανθρώπινα δράματα» σε γεωπολιτικούς τομείς που είχαν μπει στο στόχαστρο του ιμπεριαλισμού... Σύντομα, διεθνείς αναλυτές άρχισαν να τις αποκαλούν «κυβερνητικές», καθώς οι πραγματικοί στόχοι τους είχαν γίνει έκδηλοι και στους λιγότερο καχύποπτους.

Οι φυλές

Σήμερα οι ΜΚΟ (ή Μη Κερδοσκοπικές, όπως αποκαλούνται, συχνά, στις ΗΠΑ) έχουν επαγγελματικοποιηθεί για τα καλά, απλώνοντας χέρι σε κάθε περιοχή του πλανήτη. Οι «φυλές» τους είναι πλέον αναγνωρίσιμες, στον αγγλοσαξονικό κόσμο, με κωδικά ονόματα όπως: BINGO (Μεγάλες Διεθνείς ΜΚΟ), RINGO(Θρησκευτικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις), BRINGO (Σχετιζόμενες με τις επιχειρήσεις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις), PINGO (MKO δημοσίου συμφέροντος) και QUANGO (Ημι-αυτόνομες ΜΚΟ). Η πιο ενδιαφέρουσα είναι εκείνη των ΜΚΟ τύπου BINGO...

Οι Μεγάλες Διεθνείς Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις παρομοιάζονται πλέον - διόλου άδικα... - με τεράστιες πολυεθνικές. Διαθέτουν ανώτατα διευθυντικά στελέχη και μάνατζερ που πολλές φορές κατείχαν ανάλογες θέσεις στα Διοικητικά Συμβούλια επιχειρηματικών κολοσσών και αμείβονται με πολλές εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια το χρόνο. Η ατζέντα των μεγαλοστελεχών τους είναι γεμάτες από ραντεβού με υπουργούς, Ευρωενωσιακούς επιτρόπους, μεγαλοστελέχη της Παγκόσμιας Τράπεζας, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και πολυεθνικών εταιρειών. Διαθέτουν οργανωμένα Γραφεία Τύπου. Οργανώνουν τηλεοπτικές διαφημιστικές εκστρατείες, «φιλανθρωπικά γκαλά» και κοντσέρτα. Επενδύουν στο χρηματιστήριο και στην αγορά γης, ανοίγουν εμπορικές αλυσίδες καταστημάτων (π.χ., βρετανική OXFAM) και διατηρούν καλές σχέσεις με τις πολυεθνικές που έχουν γίνει πλέον απ' τους καλύτερους «πελάτες» τους (π.χ., η αμερικανική περιβαλλοντική The Nature Concervancy).

Οι Μεγάλες Διεθνείς ΜΚΟ δεν εξαρτώνται πλέον αποκλειστικά απ' τις κρατικές χορηγίες και τις εισφορές εργαζομένων ανά χώρα. Συντηρούν ωστόσο το φιλολαϊκό ανθρωπιστικό προφίλ κάνοντας, κατά καιρούς, εκστρατείες στον Τύπο για την πραγματοποίηση «ανθρωπιστικών αποστολών» σε χώρες του Τρίτου Κόσμου με τέτοια «συνέπεια» που θα υπολόγιζε κανείς πως στον πλανήτη Γη η φτώχεια, η εξαθλίωση, ο αναλφαβητισμός, ή ο θάνατος εκατομμυρίων βρεφών και παιδιών από διάρροια, ελονοσία ή ΕΪΤΖ είναι πλέον παρελθόν... ή πως τουλάχιστον τείνουν να εξαλειφθούν...

Η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Η πλανητική ψαλίδα μεταξύ των πολλών φτωχών και των ελάχιστων πλούσιων ολοένα και ανοίγει... Εντούτοις, δεν είναι δυσεξήγητο φαινόμενο η μετεξέλιξη των ΜΚΟ σε πολυεθνικές μπίζνες ψευτο-φιλανθρωπίας.

Οι αιτίες...

Οσο διαλύονταν (απ' τις αρχές της δεκαετίας του '80 και του '90) οι υπηρεσίες κρατικής πρόνοιας στον λεγόμενο ανεπτυγμένο κόσμο, όσο προχωρούσε το ξεπούλημα της κρατικής εθνικής περιουσίας στα θυσιαστήρια της «ελεύθερης αγοράς», άλλο τόσο οι BINGO εκμεταλλεύονταν τον «κενό χώρο» και γιγαντώνονταν. Θέριεψαν. Και «αναπλήρωσαν», έτσι, το κενό του απόντος κρατικού μηχανισμού ή κάλυψαν το έδαφος εκεί όπου, π.χ., οι επιχειρηματίες δεν ήταν πρόθυμοι να πάρουν το ρίσκο... Υπήρχαν και άλλες, με αμιγώς πολιτικο-οικονομικές δραστηριότητες, που προσπάθησαν να χειραγωγήσουν πολιτικά ανατολικοευρωπαϊκές και βαλκανικές χώρες μετά την ανατροπή της ΕΣΣΔ (π.χ., «Ιδρυμα Ανοιχτής Κοινωνίας» του Ούγγρου πολυεκατομμυριούχου Τζορτζ Σόρος).

Ωστόσο, οι ΜΚΟ αποδείχτηκαν ωφέλιμες στους κρατικούς ή εταιρικούς «εργοδότες» τους και για άλλους λόγους:

Αντίθετα με τις κυβερνήσεις, οι ΜΚΟ δεν εκλέγονται και δεν ελέγχονται απ' το λαό ή κρατικούς μηχανισμούς. Δε φορολογούνται, όπως οι επιχειρήσεις. Δε λογοδοτούν, ως εκ τούτου, σε κανέναν. Ούτε καν ακόμη στην περίπτωση που εγκληματήσουν σε βάρος αυτών που υποτίθεται πως βοηθούν... (π.χ., εάν χρησιμοποιήσουν πειραματικά φάρμακα ή μυστικές κλινικές δοκιμές εμβολίων σε τριτοκοσμικές χώρες).

Επιπλέον, οι Διεθνείς Μεγάλες ΜΚΟ προχωρούν στη στρατολόγηση του «ενεργού πολίτη» εξουδετερώνοντας - όσο και όταν μπορούν... - το ρόλο κινημάτων που συγκροτούνται από συνειδητοποιημένους ταξικά και πολιτικά σκεπτόμενους εργαζομένους. Δεν είναι έτσι περίεργο γιατί εξακολουθούν, παρά το γεγονός της μεταμόρφωσής τους σε πολυεθνικές της φιλανθρωπίας, να έχουν την εμπιστοσύνη μίας μεγάλης μερίδας της κοινής γνώμης σε πολλές χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ...

Αστικό «άλλοθι»

Απ' την άλλη, η συμμετοχή ενός «ενεργού» αλλά ταξικά μη συνειδητοποιημένου «πολίτη» στις «φιλανθρωπικές» εκστρατείες των Μεγάλων ΜΚΟ αποενοχοποιεί τα παθητικά πλήθη απ' το μερίδιο ευθύνης που και εκείνα φέρουν. Επιπλέον, η στρατολόγηση «ενεργών πολιτών» απ' τις Μεγάλες Διεθνείς ΜΚΟ γίνεται ευκολότερη και για έναν ακόμη λόγο: Αντίθετα με τους παχυλούς μισθούς των μεγαλοστελεχών τους, αρκετά μέλη απ' το προσωπικό τους αμείβονται ελάχιστα ή συνεισφέρουν στη βάση του εθελοντισμού... Ετσι, πολλοί απ' τους εργαζόμενους που χρηματοδοτούν τις «φιλανθρωπικές» εκστρατείες ξεγελιούνται από ανθρωπιστές γιατρούς που όντως δίνουν τη μάχη για ζωή στην κόλαση εμπόλεμων ζωνών για 700 ευρώ το μήνα. Αγνοούν, ωστόσο, πως ο μάνατζερ της Μεγάλης Διεθνούς ΜΚΟ (π.χ., Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός ή βρετανική OXFAM) αμείβεται, την ίδια ώρα, με πολλές εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια το χρόνο και διαπλέκεται οικονομικά με θεσμούς και συμφέροντα που υποτίθεται πως αντιμάχεται...

Παγίδα για τον «Τρίτο Κόσμο» 

Ομως και στον λεγόμενο Τρίτο Κόσμο η δράση τους παραμένει αμφιλεγόμενη. Αναπαράγουν νεοαποικιοκρατικά και φυλετικά στερεότυπα (λευκή γιατρός θεραπεύει μαύρο τυμπανισμένο απ' την πείνα βρέφος). Παίζουν τους μαθητευόμενους μάγους της «ανάπτυξης» με εξυπνακίστικα εγχειρίδια στο χέρι (π.χ., πρόσφατες αποστολές της WWF στην Παπούα Νέα Γουινέα με δυσμενείς επιπτώσεις στις τοπικές κοινωνίες και στο περιβάλλον). Ανιχνεύουν το έδαφος, τάχα από περιβαλλοντική ανησυχία, αλλά προσκομίζουν αργότερα τα στοιχεία έρευνας στα μεγαλοστελέχη εταιρειών ξυλείας που θα ήθελαν να κάνουν μπίζνες σε παρθένα τροπικά δάση του Αμαζονίου, ή της Ινδονησίας. Συχνά, ξεδιπλώνονται σε εμπόλεμες ζώνες με το μανδύα της «ουδετερότητας» και της φιλανθρωπίας, αναπτύσσοντας κατασκοπευτική δράση. Παρακολουθούν, για παράδειγμα, από πρώτο χέρι τις εξελίξεις, εντοπίζουν τους τοπικούς παράγοντες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν μία ιμπεριαλιστική επέμβαση ή μετρούν αντιδράσεις. Αγοράζουν εκτάσεις για να προστατεύσουν τον αφρικανικό ελέφαντα ή την γκρίζα αρκούδα στις ΗΠΑ (π.χ.,The Nature Concervancy και Africa Wildlife Foundation) αλλά την ίδια ώρα τα διευθυντικά στελέχη τους οργανώνουν σαφάρι κυνηγιού παρέα με τους μάνατζερ πολυεθνικών που δρουν στο αντίπαλο στρατόπεδο αλλά τους θεωρούν «στρατηγικούς συμμάχους». Αλλού, όπως στην Καμπότζη, στο Μπαγκλαντές και στο Αφγανιστάν, μεγάλες και μικρότερες ΜΚΟ έχουν υποκαταστήσει πλήρως το ανύπαρκτο (για μία σειρά λόγους) κράτος πρόνοιας και δημόσιο σύστημα Υγείας.

Πηγές

globalpolicy.org New Internationalist Επιμέρους ιστοσελίδες Μεγάλων Διεθνών ΜΚΟ Αρθρα σε «Ουάσιγκτον Ποστ» και «Νιούσγουικ».

Δέσποινα ΟΡΦΑΝΑΚΗ

πηγή