Η ΓΚΡΙΖΑ ΟΜΟΙΟΜΟΡΦΗ ΣΚΕΨΗ ΠΟΥ ΣΚΟΤΩΝΕΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΜΑΣ

Ηρακλής, Νέσσος & Δηιάνειρα, G.Diziani

Μείναμε χωρίς μύθους και ήρωες. Για πρώτη φορά στην ιστορία, δεν έχουμε μία αληθινή θέαση του κόσμου.

Άρθρο του Marcello Veneziani
Μετάφραση: Ιωάννης Αυξεντίου

Κάθε πολιτισμός εμψυχώνεται και στηρίζεται από μία θέαση του κόσμου, η οποία εκφράζεται μέσω κάποιων μύθων που αφηγούνται τη θεμελίωση του. Η Weltanschauung (ελ. κοσμοθέαση) είναι μία αντίληψη της ζωής σε σχέση με τον Κόσμο, με τα ορατά και τα αόρατα, τα συγκεκριμένα και τα πνευματικά πράγματα. Προέρχεται από τη θρησκευτική αίσθηση, αντλεί από την τέχνη και από τη σκέψη, συνδέεται με τους χαρακτήρες, με τα έθιμα και τις παραδόσεις, αναγνωρίζεται στην ιστορία και εκφράζεται σε μία πυραμίδα μύθων.

Το όραμα του κόσμου λειτουργεί ως μοντέλο, θεμελιωτική ιδέα, κοινοτική αναφορά και προσανατολισμός για τη ζωή. Αποτελεί το σημείο συνοχής κάθε πολιτισμού. Για πρώτη φορά στην ιστορία η κοινωνία μας φαίνεται να χαρακτηρίζεται από την απουσία ενός οράματος του κόσμου ή μάλλον για το ανάποδό του. Πράγματι, η παγκοσμιοποίηση είναι θέαση του κόσμου ως μια μηχανιστική διαδικασία, χωρίς ένα όραμα του συνόλου. Στο παρελθόν, μικροί κόσμοι τροφοδοτούνταν από μεγάλα οράματα του κόσμου. Αντιθέτως, ο παγκοσμιοποιημένος κόσμος είναι τυφλός, στερημένος από ένα οργανικό όραμα. Η μεταφυσική αρχή του είναι η
ελευθερία, ο ορίζοντας του είναι η τεχνική, το παράδειγμα του είναι η χρηματοπιστωτική αγορά, η κυρίαρχη ιδέα του είναι το άτομο, ανεξάρτητο από την κοινότητα στην οποία βρίσκεται. Η παγκοσμιοποιημένη κοινωνία γυρίζει την πλάτη στον Πλάτωνα, απορρίπτει το όραμα, απορρίπτει έναν πατέρα ή ένα παράδειγμα, απορρίπτει έναν άξονα ή έναν κανόνα αναφοράς.

Η ομοιόμορφη σκέψη είναι η αντανάκλαση της παγκοσμιοποίησης επάνω στο επίπεδο των ιδεών και των συμπεριφορών. Αποτελείται από περισσότερα στοιχεία, σαν ένα μυθολογικό ον, μία διασταύρωση πολλών ζώων, που έχει ως πόδια τον καπιταλισμό, ως δόντια την παγκόσμια αγορά, ως νύχια την τεχνολογία, ενώ το μυαλό του είναι εμποτισμένο από τον πολιτικά ορθό, βιοηθικό κώδικα. Είναι ο καρπός ενός μείγματος μεταξύ της απόλυτης κυριαρχίας της αγοράς, της υπεροχής της τεχνικής και του πρακτικού-λειτουργικού σύμπαντος της καθώς και της πρόσληψης του ριζοσπαστικού-προοδευτικού ιδεολογικού κανόνα με τα αντίστοιχα τοτέμ και ταμπού του. Παρατηρώντας τον, αντιλαμβάνεται κανεις πως δεν υπάρχει σκέψη αλλά μία διαδικασία που τείνει να ομοιομορφοποιεί τις διαφορές, το λεξικό και τις συμπεριφορές και να σβήνει ιδέες, σκέψεις και οράματα.

O Φιλοκτήτης στο νησί της Λήμνου, G.G. Lethiere

Στην τυφλή κοινωνία, στερημένη από το όραμα του κόσμου, η οπτική του καθενός βρίσκεται στο παραθυράκι του ή στο πεδίο πρόσβασής του στο διαδίκτυο. Δεν έχει πια έννοια να προσλαμβάνει κανείς μία γενική θέαση των πραγμάτων σε σχέση με τη γέννηση και το θάνατο, την ψυχή και το σώμα, το είναι και το γίγνεσθαι, την κοινότητα και την παράδοση, τον κοσμικό και βιολογικό κύκλο, το θρησκευτικό αίσθημα και το δεσμό με την πατρίδα. Και εάν κάποιος επιμένει να καλλιεργεί αυτή την όραση, πρέπει να την καθιστά εσωστρεφή, συνδεμένη μόνο με την ιδιωτική του διάσταση. Έτσι, μειώνοντας τις οράσεις του κόσμου σε χόμπι ή προσωπικές πεποιθήσεις, καθένας έχει την προσωπική του συλλογή από φιγούρες… 

Η κοινωνία δεν έχει πια έναν κοινό κόσμο, εκτός από εκείνον της τεχνοεμπορικής ανταλλαγής. Η μόνη καθολικότητα είναι αυτή των τεχνολογικών εργαλείων, της οικονομίας και των εμπορευμάτων. Όποιος θέλει να έχει οράματα του κόσμου, έλεγε ο Max Weber, ας πάει στον κινηματογράφο. Μόνο στη διάσταση της fiction ή της heroic fantasy, στο περιθώριο της ζωής ή στον ιδιωτικό χώρο, είναι δυνατόν να καλλιεργηθούν προσωρινά οράματα, χίλιες οράσεις του κόσμου, ιδιωτικές, επιφανειακές και μεταβαλλόμενες, στις οποίες θα αφοσιωθεί η μοναξιά του θεατή. Ο μύθος γίνεται εφήμερη εικόνα ή παιχνίδι πάνω στην οθόνη, το όραμα μειώνεται σε ταινία ή φιγούρα. Ο κόσμος ταυτίζεται με το 'εγώ' του καθενός, το όλο χάνεται από την όραση. Δεν έχει σημασία εδώ να καθορίσουμε εάν αυτό είναι πρόοδος ή οπισθοδρόμηση, εάν είναι ένα σημείο χειραφέτησης ή παρακμής. 

Αυτή η στροφή μεταμορφώνει ριζικά το ανθρώπινο, το τροποποιεί γενετικά. Οι μετα-ανθρώπινες τροποποιημένες υπάρξεις, με μειωμένες κριτικές, νοητικές και πνευματικές ικανότητες και ηθική, αντικαθιστούν το όραμα του κόσμου με ένα ψηφιοποιημένο αυτοματισμό. Είναι σαν να έσβησαν ή να αποσυνδέθηκαν οι σύνδεσμοι και οι αισθητήρες που ενώνουν το σώμα με το μυαλό, τις αισθήσεις με τη νόηση, τους ανθρώπους μεταξύ τους και με τον κόσμο, την ψυχή με το βιολογικό οργανισμό και τις ψυχικές καταστάσεις με το τοπίο. 

Η όραση του κόσμου εισάγει τον άνθρωπο σε ένα πλαίσιο πιο μεγάλο από αυτόν. Τον οδηγεί να παρατηρεί το όλο και να μην χάνεται στο ιδιαίτερο, να αναγνωρίζει ανώτερους σκοπούς πέραν από την απλή πρόοδο του χρόνου, των σωμάτων και των μηχανών. Του δίδει τη δυνατότητα να υπερβεί την παρούσα κατάσταση των πραγμάτων, να μην ικανοποιείται από τις υπάρχουσες δομές. Από το όραμα του κόσμου αναδύεται το οραματιστικό πνεύμα όποιου ξέρει να βλέπει πέρα και να πραγματοποιεί εκείνο που ακόμη δεν υπάρχει. Ο ουτοπιστής εξαλείφει την πραγματικότητα, αντιπαραθέτει ριζικά την παρούσα ‘πόλη’ με τη μέλλουσα ‘πόλη’. Aντιθέτως, ο οραματιστής αισθάνεται μαιευτής, προτίθεται να πραγματώσει ‘αυτό που είναι’, όχι να το εξαλείψει. Ο μύθος είναι η πυξίδα του. Ο οραματιστής δεν ψάχνει το ‘νέο άνθρωπο’, έχει ένα μεταφυσικό βλέμμα, πηγαίνει πέρα αλλά όχι ενάντια στην πραγματικότητα και το ανθρώπινο. Βλέπει στην ιδέα την επίτευξη της πραγματικότητας, όχι την άρνησή της. Είναι το άνθος που δίνει τους καρπούς, είναι το άγουρο που ωριμάζει, είναι η δύναμη που γίνεται πράξη. 

Κάθε όραση του κόσμου μας συνδέει στη ζωή, στο παρελθόν και στο μέλλον. Ελέγχει τις βαρβαρότητες της εξειδίκευσης που αγνοεί το όλο και συγκεντρώνεται στο επιμέρους. Η όραση του κόσμου είναι διασύνδεση και σχέση, όπως ο Λόγος και ο μύθος, η πόλη και η θρησκεία, η αγάπη και η φιλία. Γεννά πνευματική δραστηριότητα, προκαλεί τη σκέψη και την πράξη που υπογραμμίζουν την ανθρωπιά μας. Είναι η ευφυΐα του πραγματικού. 

Από την όραση του κόσμου αναδύεται η διαχωριστική γραμμή που χάραξε ο Δάντης μεταξύ των κακών και αυτών που ακολουθούν την αρετή και τη γνώση.

Θεόδοτος