ΟΙ ΚΥΡΙΑΡΧΟΙ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ

Άρθρο του Lorenzo Vitelli  (www.lintellettualedissidente.it)

Μετάφραση –επιμέλεια Ιωάννης Αυξεντίου

“– […]Αυτό είναι δόξα για εσένα.
– Δεν καταλαβαίνω τι εννοείτε ως »δόξα»,- είπε η Αλίκη.
Ο Αυγουλίνος χαμογέλασε περιφρονητικά- Είναι φυσικό να μην καταλαβαίνεις… εάν δεν στο εξηγήσω εγώ. Σημαίνει: “αυτός είναι ένας συντριπτικός συλλογισμός για εσένα!”
– Αλλά »δόξα» δεν σημαίνει »συντριπτικός συλλογισμός»,- αντέταξε η Αλίκη.
– Όταν εγώ μεταχειρίζομαι μία λέξη – είπε ο Αυγουλίνος, με τόνο αρκετά απαξιωτικό – σημαίνει ακριβώς εκείνο που εγώ επέλεξα να την κάνω να σημαίνει…τίποτα περισσότερο τίποτα λιγότερο.
– Το ζήτημα είναι -είπε η Αλίκη-εάν εσείς μπορείτε να κάνετε τις λέξεις να σημαίνουν τόσα πολλά διαφορετικά πράγματα.
– Το ζήτημα είναι -είπε ο Αυγουλίνος-ποιος είναι ο κυρίαρχος…αυτό είναι όλο.”

(Lewis Carroll, «Μες στον Καθρέφτη και Τι Βρήκε Εκεί η Αλίκη»)

Οι λέξεις δεν είναι μόνον λέξεις, είναι οι σημασιολογικές γέφυρες που συνδέουν τη συλλογική φαντασία με την πραγματικότητα. Είναι η πραγματικότητα όπως παρουσιάζεται από μία κοινότητα. Αυτή η παρουσίαση μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο αληθής, περισσότερο ή λιγότερο ιδεολογική. Μεταβολή της έννοιας των λέξεων σημαίνει μεταβολή του τρόπου με τον οποίο τα άτομα αντιλαμβάνονται το υπάρχον. Ενώ οι διάλεκτοι και οι γλωσσικές ιδιαιτερότητες εξαφανίζονται και η γλώσσα γίνεται μία μονόδρομη διαδικασία που
επιβάλλεται από τα πάνω-όπως για παράδειγμα οι νεολογισμοί ομοφοβία, ανθρώπινα δικαιώματα, λιτότητα κλπ – η σημασία των λέξεων δεν γεννιέται πλέον αυθόρμητα από την κοινότητα. Η διαδικασία νοηματοδότησης εντός του λεξικού δεν καθορίζεται από κοινού, αλλά είναι μονοπώλιο κάποιων.


Όπως λέει ο Αυγουλίνος, το σημαντικό είναι να καταλάβουμε ποιος είναι ο κυρίαρχος. Κάποιοι κρατούν το μονοπώλιο των εννοιών, εφευρίσκουν λέξεις παγίδες και »σημασιολογικά γκέτο» στα οποία απομονώνουν την ανταγωνιστική σκέψη. Δίπλα από κάθε κοινωνικό-πολιτική στρέβλωση μία σειρά παραγόντων – συμπεριλαμβανομένων των μέσων μαζικής ενημέρωσης, των διανοουμένων, των ακαδημιών, των πανεπιστημίων, των εφημερίδων και των πολιτικών- διαστρέφουν την σχέση μεταξύ των εννοιών και των σημαινόντων, καθιστώντας λειτουργικά για τα συμφέροντα τους τα γεγονότα, τα συμβάντα , τις εκδηλώσεις.

Το σλόγκαν “Je suis Charlie”, για παράδειγμα, έγινε μία διαφημιστική μάρκα, τέθηκε πάνω από την πραγματικότητα γίνοντας πιο αληθινό από το πραγματικό, είναι μία σημασιολογική στενότητα που στιγματίζει αμέσως όποιον βγαίνει από αυτήν ως »υποκινητή του μίσους». Αλλά ποιός είναι Charlie; Τι σημαίνει “Je suis Charlie”; Πραγματικά τίποτα, γιατί από εκείνο το συμβάν δεν έχουμε κανένα ουσιαστικό στοιχείο. Στην συλλογική φαντασία έγινε το σύμβολο της ελευθερίας. Πίσω από αυτά τα σλόγκαν, τα γεγονότα εξαφανίζονται, μένουν μόνον οι ερμηνείες, που διαμεσολαβούνται από τις λέξεις, που κάποιοι άλλοι διαχειρίζονται- πάντα από τα επάνω!-με έναν μονοδιάστατο τρόπο.

Και η πραγματικότητα που πήγε; Φιλτραρισμένη, διαμεσολαβημένη, αναπαραγμένη, κακοποιημένη, ποδοπατημένη: ζούμε σε έναν κόσμο ομοιωμάτων. Η γλώσσα καταφέρνει να εισέλθει τόσο πολύ στην καθημερινότητα μας, που θέτουμε υπό αμφισβήτηση ακόμη και τα προφανή, ακόμη και έννοιες όπως ‘άνδρας’ και ‘γυναίκα’, ‘οικογένεια’ και ‘ταυτότητα’, ‘πόλεμος’ και ‘ειρήνη’. Ενώ η ορθή πληροφόρηση γίνεται μία πολυτέλεια για λίγους, και η αληθινή σημασία των λέξεων ανήκει μόνον στους πιο μορφωμένους, η μεγάλη μάζα δεν σκέπτεται πια με την γλώσσα, αλλά είναι η γλώσσα που σκέπτεται για εκείνη.

ΥΓ του ΘΕΟΔΟΤΟΥ: «Σφαγή» λαμβάνει χώρα μεταξύ των δημοσιογράφων του Charlie Hebdo για το ποιός θα βάλει στην τσέπη του το μεγαλύτερο ποσό από τα 30.000.000 ευρώ που κέρδισαν από τις πωλήσεις του περιοδικού, μετά τη δολοφονική επίθεση εναντίον των γραφείων του. Κάποια πράγματα, ως φαίνεται, δεν αλλάζουν ποτέ…

Θεόδοτος

το είδα