ANTAΛΛΑΚΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Μια Εναλλακτική Πρόταση για την Κρίση

 

ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Αντιμετωπίστε την Κρίση με την Ανταλλακτική Οικονομία!

Fair Trade, LETS (Local Exchange Trading Systems), Clubes de Trueque (Λέσχες Ανταλλαγών), «Τοπικά Νομίσματα», «Τράπεζες Χρόνου»  (Time banks), Fureai Kippu, Κοινωνικές Ηθικές και Οικολογικές Τράπεζες… Εκατομμύρια άνθρωποι σε ολόκληρο τον πλανήτη αντιστέκονται στην επέλαση του Τουρμποκαπιταλισμού και στην παγκόσμια οικονομική κρίση με εναλλακτικές μορφές οικονομικών σχέσεων που έχουν τον άνθρωπο και τη Φύση στο επίκεντρό τους!
Γράφει η Σάση Χότζογλου

Στο σύγχρονο κόσμο, όπου το χρήμα κυριαρχεί και καθορίζει τις περισσότερες από τις πτυχές της κοινωνικής ζωής, το ενδιαφέρον όλων κατευθύνεται, καθημερινά, στην περιβόητη οικονομική κρίση. Βέβαια, οι περισσότεροι βλέπουν την κρίση μόνο ως οικονομική. Ίσως γιατί αυτό είναι το εξωτερικότερο επένδυμά της. Η κρίση του σύγχρονου κόσμου  από μια πλευρά φαίνεται να είναι οικονομική, από την άλλη, όμως, μοιάζει να είναι οικολογική, ενώ όλοι
μπορεί μύχια να υποπτευόμαστε ότι στην ουσία της μπορεί και να είναι υπαρξιακή ή κρίση ταυτότητας του σύγχρονου ανθρώπου και του πολιτισμού, η οποία δεν απέχει πολύ από το να εξελιχθεί σε θρίλερ…
Θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι η κοινωνική υπευθυνότητα σταματάει στις πόρτες της οικονομίας. Υποτίθεται ότι το να μπεις σε μια τράπεζα για να καταθέσεις τα χρήματά σου ή σε ένα μαγαζί για να κάνεις τα ψώνια σου, ισοδυναμεί με την είσοδο σε έναν κόσμο που διέπεται από μια λογική που δεν επιδέχεται καμία συζήτηση. Κι επειδή η οικονομική κρίση συνεχίζεται και από ό,τι φαίνεται θα συνεχίζεται για καιρό, μας δίνει τη δυνατότητα να συλλογιστούμε και να αναλογιστούμε την σχέση μας με την οικονομία και το χρήμα.

Σε μια σχέση, όπως όλοι ξέρουμε, τίποτε δεν είναι δεδομένο και σίγουρο, τα πάντα μπορεί να αλλάξουν κάποια στιγμή. Έτσι, και οι λαμπεροί ευρω-ορίζοντες του χθες δεν υφίσταται πλέον. Η Ανατολική Ευρώπη κινδυνεύει να φαγωθεί ζωντανή από τις Δυτικές τράπεζες και στην Δυτική Ευρώπη αναβιώνει το φάντασμα της πείνας, της ακροδεξιάς και της διαρκούς πολιτικής αναταραχής. Τα πράγματα, επίσης, δεν είναι καθόλου καλύτερα και στην ευρωχώρα. Όσο δε για την χώρα μας, αυτή θεωρείται ήδη ένα «αποτυχημένο κράτος» (failed state), και για ό,τι αφορά το σύστημα στο οποίο δεσπόζει το δολάριο, αυτό θεωρείται πλέον «απαρχαιωμένο» από τους ίδιους τους οικονομολόγους.
Έτσι, αρκετές αναδυόμενες χώρες έχουν ανακοινώσει ότι θέλουν να επανεξεταστεί ο ρόλος του δολαρίου, ζητώντας ένα περισσότερο διαφοροποιημένο διεθνές νομισματικό σύστημα, αφού, όλοι οι δείκτες συνηγορούν στο ότι πρόκειται για αδιέξοδο και ότι ο μόνος δρόμος που οδηγεί προς τα εμπρός είναι να παύσει ο έλεγχος που ασκεί το οικονομικό σύστημα. Γιατί, είναι τόσο μεγάλη η πλάνη που συνδέεται με την τωρινή χρήση του χρήματος, που έχει καταλήξει σε απληστία. Και στο βωμό του χρήματος τα πιο αυτονόητα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν ήδη κατασταλεί. Η δουλεία π.χ. έχει πάρει νέες μορφές και κρύβεται πίσω από την «εργασία». Επιπλέον, η θεσμοθετημένη νομική κατοχή ανθρώπων από άλλους ανθρώπους που ίσχυε παλαιότερα, έχει πλέον αντικατασταθεί από την οικονομική εξάρτηση και εκμετάλλευση μέσα από τον διαστρεβλωμένο, σε πολλές περιπτώσεις θεσμό της εργασίας-δουλειάς.

Ακόμη πιο αφόρητη είναι η ένδεια στην οποία βρίσκεται ο Τρίτος Κόσμος. Τη μεγαλύτερη αντίθεση την παρατηρεί κανείς όταν συγκρίνει το βιοτικό επίπεδο μεταξύ ανεπτυγμένης Δύσης και Τρίτου Κόσμου. Και δυστυχώς, η διαστρεβλωμένη χρήση του χρήματος έχει προκαλέσει πολλά δεινά. Συνέπειές της είναι η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, αλλά και της Φύσης από τον άνθρωπο με αποτέλεσμα την οικολογική καταστροφή και τις κλιματικές αλλαγές που όλοι, πλούσιοι και φτωχοί, ζούμε.
Οι κρίσεις δεν είναι «τυχαίες» διαδικασίες. Είναι «δοκιμές» εξέλιξης. Κάποια σάπια πράγματα γκρεμίζονται. Κάποια υγιή στοιχεία που κοιμούνται προκαλούνται να «ξυπνήσουν». Και όσα υγιή είναι ξύπνια θα δράσουν. Και ήδη, στο συγκεκριμένο μας θέμα, αρκετοί πολίτες πολλών κρατών αρνούνται να θεωρήσουν την οικονομία σαν ένα χωριστό κόσμο, στον οποίο οι κανόνες του παιχνιδιού θα έπρεπε να είναι αμετάβλητοι και οι συμπεριφορές υποχρεωτικές. Επιθυμούν να εκφράσουν την κοινωνική τους υπευθυνότητα μέσα από τις οικονομικές πράξεις τους, που σχετίζονται με την παραγωγή, την κατανάλωση, την αποταμίευση και την επένδυση. Οι δε πιο στρατευμένοι από αυτούς εκφράζουν ήδη αυτές τις απόψεις μέσα από την οικονομική συμπεριφορά τους. 
 Από το Ατομικό Προς το Συλλογικό και «Αλληλέγγυο Εμπόριο» 

Σε αντίθεση με την πιεστική πραγματικότητα που όλοι μας βιώνουμε, η διαχείριση του χρήματος θα μπορούσε να γίνεται με τρόπο που να εξυπηρετεί της ανάγκες όλων των κοινωνικών στρωμάτων και η ενέργεια που είναι συσσωρευμένη στο χρήμα να αποδίδεται για έργα κοινής ωφέλειας, που να δίνουν ανάσα στα χαμηλά στρώματα αλλά και λειτουργία κοινωφελή στα δυνατά βαλάντια. Επιπλέον θα μπορούσε να λειτουργεί θεραπευτικά προς τη Γη, προωθώντας μια αρμονική ύπαρξη του ανθρώπου με το περιβάλλον.

Ατομικά αλλά και συλλογικά, δράσεις και οικονομικά σχήματα μπορούν να πραγματοποιηθούν με στόχο, αφενός ν’ ανακουφίζουν ανθρώπους και περιβάλλον, να δίνουν ξανά το δικαίωμα στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και να λειτουργούν σαν κοινωνικά πειράματα που πιθανόν να κυοφορήσουν ιδέες για έναν νέο πιο ανθρώπινο κόσμο. Η δημιουργία καινοτόμων οικονομικά σχημάτων και η συμμετοχή σε τέτοιες δράσεις συνεπάγεται αυτονόητα και μια αλλαγή του τρόπου σκέψης και της ηθικής στάσης. Διάφορες ομάδες, πυρήνες κοινωνικής ευθύνης έχουν εργασθεί με υπευθυνότητα πολλά χρόνια προς αυτή την κατεύθυνση, προτείνοντας νέα οικονομικά σχήματα που ενίοτε χρησιμοποιούν τις ήδη γνωστές δομές, όπως το «δίκαιο και αλληλέγγυο εμπόριο» με μια διαφορετική όμως ηθική στάση.

Οι ρίζες του «δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου» μπορούν να αναζητηθούν σε εγχειρήματα και προσπάθειες που ξεκίνησαν από εκκλησίες στη Νότιο Αμερική και στην Ευρώπη στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Επίσης, η Μη Κυβερνητική Οργάνωση SERRV ασχολήθηκε με το δίκαιο και αλληλέγγυο εμπόριο, ξεκινώντας τις συναλλαγές με φτωχές κοινότητες του Νότου στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Το δε πρώτο επίσημο κατάστημα «δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου» που πουλούσε διάφορα είδη, άνοιξε το 1958 στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στόχος τους ήταν να προσφέρουν ανακούφιση σε πρόσφυγες και σε άλλες κοινότητες ανθρώπων χτυπημένες από τη φτώχεια, πουλώντας αρχικά τις χειροτεχνίες τους στις Βόρειες αγορές. Η δε πιστοποίηση των αγαθών του δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου ξεκίνησε στην Ολλανδία το 1988, σαν απάντηση στην κατακόρυφη πτώση των τιμών στην παγκόσμια αγορά του καφέ. Η υπέρ-δίκαια σφραγίδα ξεκίνησε αργότερα στη Γερμανία. Σήμερα, 19 χώρες έχουν τις δικές τους πρωτοβουλίες ετικετοποίησης, οι οποίες λειτουργούν με τα ίδια κριτήρια υπό την αιγίδα του Οργανισμού Ετικετοποίησης Δίκαιου και Αλληλέγγυου Εμπορίου (FLO).

Το ίδιο χρονικό διάστημα ομάδες για τον Τρίτο Κόσμο, από τη Δανία άρχισαν να πουλάνε ζάχαρη από ζαχαροκάλαμο με το μήνυμα: «Αγοράζοντας ζάχαρη από ζαχαροκάλαμο προσφέρετε στους ανθρώπους φτωχών χωρών μια θέση στον ήλιο της ευημερίας». Αυτές οι ομάδες συνέχισαν να πουλούν και χειροτεχνίες από το Νότο, και το 1969 το πρώτο «Κατάστημα του Τρίτου Κόσμου» άρχισε να λειτουργεί. Τα «Καταστήματα του Κόσμου» (ή καταστήματα δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου όπως αποκαλούνται σε άλλα μέρη του κόσμου) έχουν παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στο κίνημα του «δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου». Μέχρι σήμερα, όχι μόνο αποτελούν σημεία πώλησης, αλλά συγχρόνως είναι πολύ ενεργά στην ενημέρωση του κοινού και την αφύπνιση των συνειδήσεων.

 

Δίκτυα Συναλλαγών και Ανταλλαγών

Αφού οι άνθρωποι δεν είναι αυτάρκεις και έχουν διάφορες ανάγκες, τις οποίες δεν μπορεί να καλύψει ο καθένας μόνος του, θα πρέπει να βρεθεί τρόπος ούτως ώστε όλοι να καλύπτουν τις ανάγκες τους χωρίς να αδικούν ο ένας τον άλλον. Και αναρωτιέται κανείς: Τι πιο απλό από την ανταλλαγή προϊόντων ή και υπηρεσιών; Μπορούν, δηλαδή, να συνεννοηθούν άνθρωποι μεταξύ τους, ώστε η ανταλλαγή των προϊόντων και των υπηρεσιών να γίνεται πολυμερώς και ο κύκλος των συναλλαγών να κλείνει με μηδενικές οφειλές για όλους. Μπορεί να φαίνεται πολύ απλό και ουτοπικό, μα πιστέψτε με, γίνεται και λειτουργεί!

Ήδη, στις Αγγλοσαξονικές χώρες (και όχι μόνο), εδώ κα αρκετά χρόνια χρησιμοποιούν τα «Τοπικά Συστήματα Ανταλλακτικού Εμπορίου» (Local Exchange Trading Systems – LETS), τα οποία είναι δίκτυα πολυμερών ανταλλαγών. Κατά βάση έχουν τοπικό χαρακτήρα, λειτουργούν σε επίπεδο γειτονιάς, συνοικίας, χωριού ή πόλης, σε κάποιες περιπτώσεις όμως, πολλά δίκτυα ανήκουν σε ένα άλλο μεγαλύτερο δίκτυο, το οποίο επιτρέπει σε μέλη από διαφορετικά δίκτυα να συναλλάσσονται μεταξύ τους. Για να συμμετέχει κανείς πρέπει να είναι μέλος, δηλαδή χρειάζεται να εγγραφεί στον κατάλογο των συναλλασσόμενων, να δηλώσει τι προϊόντα και υπηρεσίες προσφέρει και τι χρειάζεται και να ανοίξει λογαριασμό στο Σύστημα. Τα δε μέλη έχουν πρόσβαση στον κατάλογο με τα προσφερόμενα προϊόντα και υπηρεσίες και επιλέγουν από εκεί με ποια μέλη θα συναλλαγούν. Βιολογικά προϊόντα από τις αυλές των σπιτιών, μαθήματα ξένων γλωσσών ή μουσικής, συνεργεία αυτοκινήτων ή επιδιορθώσεις ηλεκτρικών συσκευών, μεταποιήσεις ρούχων, ιατρικές ή οδοντιατρικές υπηρεσίες, οικιακές εργασίες, φροντίδα παιδιών αλλά και ερμηνεία αστρολογικού χάρτη ή μαθήματα γιόγκα, είναι κάποιες από τις προσφορές που μπορεί να συναντήσει κανείς σε καταλόγους προσφοράς των Συστημάτων αυτών.

Στην Αργεντινή υπήρχε το μεγαλύτερο δίκτυο (το 2003 είχε 6 εκατομμύρια μέλη) ανταλλαγής προϊόντων  και υπηρεσιών και μολονότι κατέρρευσε το 2003 (δηλαδή, κυκλοφόρησαν πλαστά χαρτονομίσματα και πολλοί αποσύρθηκαν από μέλη ή τουλάχιστον σταμάτησαν να συμμετέχουν στις υπαίθριες αγορές που διοργάνωνε το δίκτυο), εξακολουθεί να παραμένει αν όχι το μεγαλύτερο, ένα από τα μεγαλύτερα και ίσως μακροβιότερα δίκτυα στον κόσμο (ξεκίνησε το 1995). Ονομάζεται «Γενικό Δίκτυο Ανταλλαγής» (Red Global de Trueque) και ουσιαστικά είναι δίκτυο που συνδέει άλλα μικρότερα δίκτυα ανταλλαγής που υπάρχουν διάσπαρτα στο Μπουένος Άιρες αλλά και σε άλλες πόλεις και περιοχές της Αργεντινής.

«Τοπικό Νόμισμα»: Το Όπλο των Κοινωνιών            

Μολονότι οι «Λέσχες Ανταλλαγής» (Clubes de Trueque) έχουν όνομα που παραπέμπει στην ανταλλαγή, χρησιμοποιούνται χαρτονομίσματα ή ιδεατά νομίσματα για τη διενέργεια συναλλαγών. Η έκδοση και χρήση ενός άλλου, τοπικού, νομίσματος, παράλληλα με το επίσημο νόμισμα, είναι μια άλλη λύση που την προτιμούν κυρίως σε διάφορες περιοχές στις Ηνωμένες Πολιτείες (αλλά και σε άλλα μέρη του κόσμου). Το τοπικό νόμισμα εκδίδεται μόνο σε χαρτονομίσματα, τα οποία υποχρεωτικά πρέπει να διαφέρουν πολύ από το επίσημο νόμισμα, και έχουν υποδιαιρέσεις.  Κυκλοφορεί τοπικά, πράγμα που σημαίνει ότι ο επισκέπτης στην πόλη ή περιοχή πρέπει να αγοράσει τοπικό νόμισμα πληρώνοντας με επίσημο νόμισμα.
Το νόμισμα λέγεται «μονάδα» (crédito) ή «δέντρο» ή «δεντράκι» (árbol, arbolito) και ονομάζεται έτσι από το δέντρο που υπάρχει πάνω στα χαρτονομίσματα ως εικόνα. Τα χαρτονομίσματα τα εκδίδει κάθε τοπικό δίκτυο (Λέσχη) χωριστά, αλλά γενικά γίνονται δεκτά από το ένα δίκτυο στο άλλο, οπότε τα μέλη μιας Λέσχης μπορούν να συναλλάσσονται στις αγορές και των άλλων Λεσχών, χωρίς να υπάρχει κάποιο πρόβλημα μετατροπής, αφού κάθε «δεντράκι» έχει αξία ενός δολαρίου ΗΠΑ.

Με «δεντράκια» μπορεί κανείς να αγοράσει σχεδόν τα πάντα: αγροτικά προϊόντα, όλων των ειδών τα τρόφιμα (και μάλιστα σπιτικά), ρούχα, καθαριστικά, αναλώσιμα για το σχολείο, και διάφορες υπηρεσίες, όπως καθαριότητα, φροντίδα παιδιών, ιατρικές ή νομικές υπηρεσίες, μαθήματα ξένων γλωσσών, κλπ.
Οι τοπικές αρχές στήριξαν από την αρχή τα τοπικά δίκτυα συναλλαγών και όταν μάλιστα από το 2000 και μετά η οικονομική κατάσταση στην Αργεντινή και ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα επιδεινώθηκε, το Υπουργείο Οικονομίας της Αργεντινής συμφώνησε να στηρίξει το Γενικό Δίκτυο στα θέματα διαδικτυακής τεχνολογίας. Όπως και στα Τοπικά Συστήματα Ανταλλακτικού Εμπορίου, τα προϊόντα και οι υπηρεσίες ποικίλλουν.

Ενδεικτικά, επίσης  μπορούμε να αναφέρουμε και άλλα ιδεατά νομίσματα που κυκλοφορούν σήμερα, όπως το νόμισμα «Ώρες της Ίθακα» (ΗΠΑ), το Iou (I owe you, «σου οφείλω») της Καλιφόρνια του Κάλγκαρυ (Καναδάς), του Κορβάλλις (ΗΠΑ), του Μάντισον (ΗΠΑ), τα Ισο-δολάρια της Φιλαδέλφεια (ΗΠΑ), τα Νομίσματα Συναλλαγών του Χούμπολτ(ΗΠΑ, τα δολάρια του Τορόντο (Καναδάς), το Πλέντυ (Άφθονο) στη Β. Καρολίνα (ΗΠΑ) που είναι περιφερειακό νόμισμα και δεν περιορίζεται μόνο σε μια πόλη,  τα νομίσματα Chiemgauer και Regio στη Γερμανία, τα οποία επίσης είναι περιφερειακά νομίσματα, δηλαδή αφορούν σε ολόκληρες επαρχίες και όχι μόνο σε κάποια πόλη.

Στο δε Ντακάρ της Σενεγάλης κυκλοφορεί το τοπικό νόμισμα Μπον (Bon, Bon d’ Échange), σε πέντε τοπικά συστήματα συναλλαγών αντίστοιχης δομής με τα ευρωπαϊκά Τοπικά Συστήματα Ανταλλακτικού Εμπορίου. Τα πέντε αυτά τοπικά συστήματα υπάγονται στο δίκτυο Ντουλ (Doole, που σημαίνει Ισχύς εν τη Ενώσει στην τοπική γλώσσα), που είναι δίκτυο συναλλαγών που καλύπτει όλη την πόλη του Ντακάρ. Μέλος μπορεί να γίνει όποιος μπορεί να πληρώσει μισό Μπον σε επίσημο νόμισμα και ως νέο μέλος λαμβάνει 5 (παλαιότερα 3) Μπον για να αρχίσει τις συναλλαγές. Στις αγορές, όμως, και στα καταστήματα μπορεί κανείς να συναλλαγεί με Μπον και χωρίς να είναι μέλος του δικτύου. Τα δε προϊόντα που αγοράζει κανείς είναι κυρίως βασικά είδη, δηλαδή τρόφιμα (κυρίως αγροτικά προϊόντα) και είδη ρουχισμού τα οποία μπορεί να τα βρει είτε στις υπαίθριες αγορές που οργανώνονται τακτικά, είτε στο κατάστημα του «δικτύου Ντουλ».
Ένα αγαθό, που επίσης αγοράζει κανείς με Μπον, και το οποίο ήταν αρχικά η βασική αφορμή για τη δημιουργία του δικτύου, είναι η εκπαίδευση. Με το Μπον χρηματοδοτείται η εκπαίδευση στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο του Ντακάρ, όπου έμφαση έχει δοθεί σε 5 τομείς: ξένες γλώσσες, χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, γνώσεις εμπορικών συναλλαγών, γνώσεις για παραγωγή σε τοπικό επίπεδο διαφόρων προϊόντων  και ιδίων δημητριακών. Η χρηματοδότηση δεν περιορίζεται μόνο στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο, αλλά και σε άλλα δημόσια έργα, που χρειάζονται οι κάτοικοι του Ντακάρ.

Επίσης, στο Νότιο Μπερκσάιρ(Southern Berkshire) της Μασσαχουσέττης των ΗΠΑ, κυκλοφορεί το τοπικό νόμισμα «Μπερκσέαρ» (Berkshare), το οποίο υιοθετήθηκε στην περιοχή προκειμένου να ενισχυθεί η τοπική οικονομία. Τα Berkshares τίθενται σε κυκλοφορία από τους κατοίκους της περιοχής ή όποιον είναι διατεθειμένος να αγοράσει 100 Berkshares για 90 δολάρια ΗΠΑ. Όταν όμως τα Berkshares κυκλοφορούν στην αγορά η αξία τους είναι ίση με αυτή του δολαρίου, επομένως, όποιος αγοράζει Berkshares κερδίζει 10% της αξίας τους σε δολάρια. Τα Berkshares τα αγοράζει κανείς από όποιο τραπεζικό κατάστημα βρίσκεται στην περιοχή του Μπερκσάιρ και κυκλοφορούν σε τρία χαρτονομίσματα διαφορετικής αξίας.
Οι επιχειρήσεις της περιοχής δέχονται τα Berkshares γιατί με αυτόν τον τρόπο κερδίζουν πελάτες. Επιπλέον, επειδή για να τα καταθέσουν στην Τράπεζα, θα τους κοστίσει περίπου 10% της αξίας τους (δηλαδή, εάν πουλήσουν στην Τράπεζα 100 Berkshares, θα πάρουν στα χέρια τους 90 δολάρια ΗΠΑ) είναι προτιμότερο να φροντίσουν να αγοράσουν κάτι με αυτά από τη διπλανή επιχείρηση ή υπηρεσίες από κάποιον επαγγελματία της περιοχής που δέχεται Berkshares.

Στην Ελβετία υπάρχει το Wirtschaftsring (Επιχειρηματικός κύκλος) το οποίο είναι στην ουσία ένα πιστωτικό ίδρυμα μέσω του οποίου οι επιχειρήσεις και οι ελεύθεροι επαγγελματίες της χώρας προβαίνουν σε πολυμερές ανταλλακτικό εμπόριο. Το Wirtschaftsring χρησιμοποιεί ένα ιδεατό νόμισμα, το WIR, ίσης αξίας με το Ελβετικό φράγκο. Έχει πολύ αυστηρούς κανόνες για τα μέλη του (για παράδειγμα, παρέχουν οικονομικές εγγυήσεις προκειμένου να γίνουν δεκτά ως μέλη), ακριβώς επειδή οι συναλλαγές μπορεί να είναι μεγάλου ύψους και οι συναλλασσόμενοι επιδιώκουν εμπορικούς σκοπούς, και δραστηριοποιούνται σε όλη την επικράτεια και όχι μόνο στα πλαίσια μιας συνοικίας ή πόλης. Η εν λόγω αυστηρότητα, βέβαια επέτρεψε, σύμφωνα με κάποιες απόψεις, στο Wirtschaftsring να επιβιώσει από το 1934 μέχρι σήμερα.

Στη Βραζιλία,  ανάμεσα στα άλλα, υπάρχει και η Τράπεζα Πάλμας (Banco Palmas), και μάλιστα είναι μια Τράπεζα που λειτουργεί στη συνοικία (φαβέλα) Παλμέιρας, στην πόλη Φορταλέζα. Η Τράπεζα Πάλμας παρέχει στους κατοίκους της συνοικίας ένα ιδεατό νόμισμα Πάλμα ή Παλμάρες, το οποίο τίθεται σε κυκλοφορία με τη χορήγηση μικροδανείων σε αυτούς χωρίς τόκο. Με τη χρήση των Πάλμας, οι κάτοικοι της συνοικίας μπορούν να συναλλάσσονται μεταξύ τους ανεξάρτητα εάν έχουν ή όχι επίσημο νόμισμα (ρεάλ) στις τσέπες τους ή τους λογαριασμούς τους και κυρίως μπορούν να παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες μέσω μικρών επιχειρήσεων που μπορούν να δημιουργήσουν με τα χορηγούμενα δάνεια.

                                            

Τράπεζες Χρόνου

Μια άλλη μορφή δικτύων συναλλαγών είναι και οι Χρονοτράπεζες (Timebanks). Η Χρονοτράπεζα είναι ένα δίκτυο για την ανταλλαγή κατά βάση υπηρεσιών. Αυτό συμβαίνει γιατί βασική αρχή της Χρονοτράπεζας είναι η ισότητα του χρόνου όλων των ανθρώπων, επομένως είναι υποχρεωτικό να χρησιμοποιείται ως μονάδα μέτρησης αξίας η ώρα εργασίας. Κάθε, δηλαδή, υπηρεσία ή κάθε προϊόν αξίζει όσες ώρες χρειάστηκε ο παραγωγός για να το παραγάγει. Κατά συνέπεια, δεν είναι εύκολο να ενσωματωθούν στην «τιμή» πρώτες ύλες που αγοράστηκαν σε επίσημο νόμισμα.
Στην Tράπεζα Χρόνου το νόμισμα είναι ο χρόνος-εργασία. Είναι ένα δίκτυο ανταλλαγής υπηρεσιών. Κάθε μέλος περιγράφει τι θα μπορούσε να προσφέρει και τι υπηρεσίες είναι πιθανό να χρειαστεί και έχει έναν λογαριασμό χρόνου που πιστώνεται ή χρεώνεται ανάλογα με την υπηρεσία που προσφέρει ή δέχεται. Δεν υποχρεώνεται να κάνει τίποτα για το οποίο δεν έχει προσφερθεί εθελοντικά.
Η τράπεζα εθελοντικού χρόνου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για να στηριχθούν οικογένειες και άτομα με οικονομικές δυσκολίες, αλλά και για να αξιοποιήσουν την διάθεση προσφοράς τους οι εθελοντές.

Σε μια τράπεζα χρόνου, ένας γιατρός ή δικηγόρος που προσφέρει μια ώρα επαγγελματικών υπηρεσιών, δικαιούται μια ώρα άλλων υπηρεσιών, όπως βάψιμο, μαγείρεμα, φύλαξη ηλικιωμένου, πράγματα δηλαδή που μπορεί να προσφέρει κι ένα όχι ειδικευμένο άτομο. Έτσι και τα άτομα που βοηθούνται νοιώθουν καλύτερα αφού έχουν κάτι ανταλλάξιμο με αξία, τον χρόνο και τις δεξιότητές τους και παράλληλα βοηθούνται να επανενταχτούν σε κοινωνικές δραστηριότητες. Είναι, επίσης, θεμελιώδες, κάθε μέλος να νοιώθει εμπιστοσύνη στα άλλα μέλη και παράλληλα πρέπει να προσπαθεί να αποδώσει το καλύτερο που μπορεί. Έτσι, με την τράπεζα χρόνου δημιουργούνται σχέσεις αμοιβαιότητας που ενδυναμώνουν τα μέλη και σε αντίθεση με τη μισθωτή εργασία, κάθε προσφορά βιώνεται ως ελεύθερη και όχι ως αλλοτριωμένη δραστηριότητα.

Στην Ελλάδα λειτουργεί η «Χρονοτράπεζα του Ελληνικού Δικτύου Γυναικών Ευρώπης» καθώς και το «Πανελλαδικό Δίκτυο Ανταλλαγής Αγαθών και Υπηρεσιών χωρίς χρήματα, του Πελίτι».  Η εναλλακτική κοινότητα Πελίτι  ιδρύθηκε το 1995 και οι κύριες δραστηριότητές του είναι κατ’ αρχάς η συλλογή, διατήρηση και διάδοση των ντόπιων ποικιλιών σπόρων, ανταλλαγή, επίσης, πληροφοριών και εμπειριών καθώς και η ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών(όπου όλες οι ανταλλαγές γίνονται ελεύθερα, χωρίς την μεσολάβηση χρήματος).  Και στα δυο, συμμετέχει όποιος θέλει, συμπληρώνοντας μια απλή αίτηση. Και οι δυο αυτές «χρονοτράπεζες» λειτουργούν σήμερα με πολύ καλή ανάπτυξη και αποτελέσματα.

Στην Ιαπωνία, τέλος, υπάρχει το δίκτυο Φουρεάι Κίππου (Fureai Kippu), μέσω του οποίου παρέχονται υπηρεσίες φροντίδας σε ηλικιωμένους και σε άτομα με ειδικές ανάγκες. Το δίκτυο είναι ουσιαστικά σύνδεσμος τοπικών δικτύων (περίπου 400 τον αριθμό) που υπάρχουν σε όλη την Ιαπωνία και επιτρέπει σε άτομα που δεν έχουν συγγενείς στο άμεσο περιβάλλον τους για να τα φροντίσουν, να έχουν υψηλό επίπεδο διαβίωσης και να αποφύγουν τον εγκλεισμό σε γηροκομεία και κλινικές ή άλλα ιδρύματα. Την ίδια στιγμή, επιτρέπει σε ανθρώπους που είναι μακριά από τους ηλικιωμένους συγγενείς τους να κερδίσουν μονάδες φροντίζοντας κάποιον γείτονα και να μεταφέρουν τις μονάδες αυτές στους συγγενείς τους που κατοικούν μακριά, ώστε να μπορούν να τους φροντίσουν άλλα άτομα εκεί που μένουν. Έχει γίνει μάλιστα ειδική ρύθμιση, ώστε όσοι νέοι συμμετέχουν στο Φουρεάι Κίππου, να μπορούν με τις μονάδες που κερδίζουν, να πληρώνουν τα κατά τα άλλα πανάκριβα πανεπιστημιακά δίδακτρα για τις σπουδές τους.

Κοινωνικές Τράπεζες

Οι τράπεζες έτσι όπως λειτουργούν στην σημερινή εποχή είναι ένα από τα πιο ισχυρά κάστρα του συστήματος. Καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την οικονομία κρατών αλλά και διεθνώς. Ο δε τρόπος με τον οποίο δανείζουν χρήμα είναι πλέον μια πρόδηλη θεσμοθετημένη τοκογλυφία που χρησιμοποιώντας τον δούρειο ίππο της καταναλωτικής μας μανίας και των επίπλαστων καταναλωτικών μας αναγκών μας υποδουλώνουν σε έναν ατέρμονο κύκλο οικονομικής εξάρτησης. Αλλά είναι όλες οι τράπεζες ίδιες; Όχι! Υπάρχουν, ελάχιστες μεν, πραγματικά φωτεινές εξαιρέσεις δε, που λειτουργούν τελείως διαφορετικά. Οι λεγόμενες κοινωνικές ή ηθικές τράπεζες. Είναι τράπεζες που ενδιαφέρονται για την προέλευση του χρήματος των επενδυτών και των πελατών. Που επενδύουν με όρους κοινωνικής ευθύνης, δεν έχουν στόχο την κερδοσκοπία αλλά την κοινωνική υπηρεσία. Μπορεί και αυτό να ακούγεται ουτοπικό αλλά υπάρχει! Τέτοιες τράπεζες είναι για παράδειγμα η Τriodos και η GLS.

Η τράπεζα GLS  ιδρύθηκε το 1974 είναι η πρώτη «ηθική» και «οικολογική» τράπεζα στην Γερμανία. GLS «Gemeinschaftsbank für Leihen und Schenken» που σημαίνει «τράπεζα κοινότητας για δανεισμό και δωρεές» και υποστηρίζεται από 14.000 μέλη. Η τράπεζα υποστηρίζει πολιτισμικές, κοινωνικές και οικολογικές δημιουργικές πρωτοβουλίες. Δάνεια παραχωρούνται σε δράσεις όπως ανεξάρτητα – αυτοδιοικούμενα σχολεία και παιδικοί σταθμοί, βιολογικές καλλιέργειες, οργανισμούς θεραπευτικής παιδαγωγικής, θεραπευτήρια, δράσεις για άνεργους, καταστήματα υγιεινών τροφών, κοινοβιακές πρωτοβουλίες και βιώσιμες επιχειρήσεις και αυτή την στιγμή χρηματοδοτεί πάνω από 5.000 δράσεις.

Η τράπεζα Triodos στηρίζεται στους πελάτες της που είτε καταθέτουν είτε επενδύουν για να ενθαρρύνουν την συνεργατική κοινωνική ευθύνη για μια καλύτερη κοινωνία. Χρηματοδοτεί επιχειρήσεις, οργανισμούς και ιδιωτικές πρωτοβουλίες που αναπτύσσουν τις πολιτισμικές αξίες, ωφελούν ανθρώπους και περιβάλλον.
Η αποστολή της είναι να βοηθήσει να δημιουργηθεί μια κοινωνία που να μπορεί να διασφαλίσει την καλή ποιότητα ζωής των ανθρώπων και να έχει ως πυρήνα της την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Χρηματοδοτεί για να δώσει την δυνατότητα σε ιδιώτες, οργανισμούς και επιχειρήσεις να χρησιμοποιήσουν το χρήμα συνειδητά με προσανατολισμό την θεραπεία και προστασία του περιβάλλοντος και την υπηρεσία στον άνθρωπο. Παραδείγματα τομέων που επενδύει η τράπεζα σε όλη την υφήλιο είναι «η αμνηστία για τα ανθρώπινα δικαιώματα», οι «υποστηρικτές του Δυτικού Βουδιστικού Τάγματος», το «περιβάλλον και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας», το «αλληλέγγυο εμπόριο», δράσεις υποστήριξης θυμάτων βασανιστηρίων, βιολογικές καλλιέργειες, καινοτόμες κοινοβιακές δράσεις, υποστήριξη δραστηριοτήτων Κουακέρων, δράσεις καταπολέμησης της αδικίας και της φτώχειας, δράσεις για την προστασία της άγριας ζωής. Όλοι αυτοί οι τομείς συνδέονται με επενδυτικά πακέτα που προσφέρει η τράπεζα ως προϊόντα στους πελάτες της.

Τέλος, η Charity Bank είναι τράπεζα που χρηματοδοτεί εκεί που οι «συμβατικές» τράπεζες δεν χορηγούν λόγω υψηλού ρίσκου κυρίως εξαιτίας κοινωνικών συνθηκών. Πιστεύει σε μια διαφορετική προσέγγιση της οικονομικής ανάπτυξης και της οικονομικής ευημερίας. Χρησιμοποιεί τα χρήματα για μια γέφυρα ανάμεσα στους κεφαλαιούχους που επιθυμούν το κεφάλαιό τους να επενδυθεί βιώσιμα παραγωγικά και για το κοινό καλό, και σε επιχειρηματίες χαμηλών τάξεων που έχουν κοινωνικό όραμα, θέλουν να διευρύνουν τους ορίζοντες και να ενισχύσουν οικονομικά τις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες τους. Η ανακαίνιση του Crosby Cinema, η στέγαση σε νέο χώρο του Trestle Theatre στο St Albans, η χρηματοδότηση του British Allergy Foundation η οικονομική και ψυχολογική υποστήριξη αστέγων και εθισμένων στα ναρκωτικά, είναι κάποια από τα πεδία που η Charity Bank δραστηριοποιείται.
Παρατηρώντας όλα τα προαναφερόμενα βλέπουμε ότι, οι προσπάθειες είναι τόσες όσες και οι τοπικές κοινωνίες, δηλαδή ότι κάθε χώρα, περιοχή, κάθε κοινότητα ή κάθε ομάδα ανθρώπων προσαρμόζει τις λύσεις και τις πληροφορίες που υπάρχουν στις συγκεκριμένες ανάγκες και ότι δεν υπάρχουν έτοιμες λύσεις.
Μάλλον έχει έρθει η εποχή που το χρήμα καλείται να επανεκτιμηθεί και η χρησιμότητά του να διοχετευτεί μέσα σε νέες κατευθύνσεις. Σε καιρούς κρίσης και δοκιμασίας των πάντων, όπως αυτή που περνάμε σήμερα, οι αξίες και οι αρχές αναπροσδιορίζονται και τα νέα θετικά που προκύπτουν ανοίγουν νέους δρόμους. Γίνονται, όπως είδαμε, κοινωνικές αντιπροτάσεις που να μπορούν να λειτουργήσουν και να απελευθερώσουν δημιουργικές δυνάμεις προς την υλοποίηση μιας νέας κοινωνίας, πιο δίκαιης και πιο ελπιδοφόρας. Δεν χάθηκε, λοιπόν, τίποτα! Πάντα υπάρχουν επαναστατικές λύσεις που κρύβουν μέσα τους το σπόρο του μέλλοντος και που ήδη άρχισαν να εφαρμόζονται σε διάφορα μέρη του κόσμου μα και στην χώρα μας. Όλα αυτά όμως, προϋποθέτουν συνειδησιακές αλλαγές από όλους μας. Γιατί, για έναν καλύτερο κόσμο υπάρχει η ανάγκη της συμμετοχής όλων με μια πρόθεση αγάπης και συνειδησιακής εξέλιξης.
Η ΣΑΣΗ ΧΟΤΖΟΓΛΟΥ είναι ψυχολόγος και ερευνήτρια εναλλακτικών μεθόδων θεραπείας.

το είδα